قهوه

قَهوه (Coffee) نوعی نوشیدنی رایج است که از دانه‌های بو داده شد و آسیاب شدهٔ گیاه قهوه به دست می‌آید، گیاه قهوه بومی مناطق نیمه گرمسیری آفریقا و برخی از جزایر جنوب و جنوب شرق آسیا است، این گیاه از آفریقا به سایر نقاط جهان پراکنده شد و در حال حاضر در بیش از ۷۰ کشور کشت می‌شود که در درجهٔ اول مناطق استوایی آمریکا، جنوب شرقی آسیا، هند و آفریقا است، هنگام رسیدن میوهٔ گیاه قهوه، دانه‌های قهوه را برداشت، پردازش و در نهایت خشک می‌کنند، دانه‌های قهوهٔ خشک شده به درجات مختلف بو داده می‌شوند، بسته به عطر و طعم مورد نظر، درجه‌بندی‌های مختلفی برای این محصول در نظر گرفته شده است، قهوه کمی اسیدی است و می‌تواند به علت داشتن کافئین بالا موجب تحریک انسان گردد.

در گیاه قهوه عربی کامل رشد کرده نوعی غلاف بزرگ با برگ های بادامی شکل و سبز تیره ای که می توانند به طول ۱۴ تا ۲۰ پا برسند مشاهده می شود . میوه های آن بادامی شکل و معمولاً شامل دو دانه صاف می باشند .
بعد از کاشت ، درختان قهوه عربی در مدت ۳ تا ۴ سال به بلوغ می رسند و در آن هنگام اولین چیدن از آن ها انجام می شود . گیاهان قهوه عربی می توانند ۲۰ تا ۳۰ سال به طور مداوم محصول تولید کنند . گیاهان قهوه عربی ، آب و هوای فصلی با دمای ۱۵تا ۲۴ درجه سلسیوس و باران سالیانه ۶۰ اینچ را ترجیح می دهند .
یک هیبرید از arabica-maragogype که به دلیل اندازه بزرگ آن «دانه فیلی» (elephant bean) نامیده می شود اصلاً از منطقه maragogype در کشور برزیل بدست می آید. امروزه این هیبرید در گواتمالا ، مکزیک ، نیجریه ، هوندوراس ، سالوادور ، برزیل  کسب می شود.

کشورهای تولید کننده قهوه

در سال‌های اخیر، کشور برزیل با تولید حدود یک سوم قهوه در جهان رتبه اول را به خود اختصاص داده‌است. بعد از برزیل کشورهای ویتنام، کلمبیا و اندونزی به ترتیب در رتبه‌های دوم تا چهارم قرار دارند. اکثر مناطق کشت عمده قهوه بر روی کمربند استوایی و مناطق پر باران قرار دارند. دانه‌های قهوه در هر منطقه عطر و بوی مخصوص به خود را دارد بر این اساس عموماً قهوۀ تولیدی را به نام کشور یا منطقۀ تولید کننده می‌شناسند مانند قهوه جاوا، قهوه کلمبیایی، قهوه کنا و غیره

امروزه بزرگترین کشورهای تولیدکننده قهوه عبارتند از: پورتو ریکو، برزیل، کلمبیا، ویتنام، اندونزی، مکزیک و هند. البته در هفتاد کشور دیگر هم قهوه تولید می‌شود، ولی میزان تولید آن کشورها کمتر است. بزرگترین وارد کنندکان قهوه، ایالات متحده آمریکا، آلمان، ژاپن، فرانسه، ایتالیا و اسپانیا می‌باشند.

بیشترین میزان مصرف سرانه قهوه در کشورهای فنلاند (۱۱ کیلوگرم)، دانمارک (۹٫۷ کیلو گرم)، نروژ (۹٫۵ کیلوگرم)، سوئد (۸٫۶ کیلوگرم) و استرالیا (۷٫۸ کیلوگرم) مشاهده شده‌است. ایالات متحده آمریکا با اینکه بزرگترین وارد کننده قهوه‌است، اما مصرف سرانه آن تنها ۴٫۱ کیلوگرم می‌باشد.^.

انواع قهوه

مرغوب‌ترین قهوه که طعم و بویی منحصربه‌فرد دارد از بوته‌ای به نام آرابیکا به دست می‌آید که قدیمی‌ترین نوع قهوه‌است و در ارتفاع ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ متر بالاتر از سطح دریا رشد می‌کند. حدود ۷۵ ٪ از کل قهوه‌ای که در جهان کشت می‌شود آرابیکا است. قدیمی‌ترین نوع قهوهٔ آرابیکا، موکا و جاوه هستند که امروزه نامی شناخته شده محسوب می‌شوند.

نوع دیگری از قهوه روبوستا نام دارد که در بلندی ۲۵۰۰ پایی رشد می‌کند و بیشتر از آرابیکا تحمل سرما را دارد. میزان کافئین روبوستا دو برابر آرابیکا است، اگرچه بو و طعم آن در رده پایین‌تری قرار دارد و ارزان‌تر است. روبوستا حدود ۲۵ ٪ از کشت قهوه جهان را تشکیل می‌دهد. نوع مرغوب آن هم برای تهیه اسپرسو به کار می‌رود. نوع دیگری از قهوه که در آفریقای غربی می‌روید لیبریکا نام دارد که درصد بسیار اندکی از دانه‌های قهوه از این نوع هستند.

محصولات قهوه :
۱۰ مرحله وجود دارد تا دانه ی قهوه به قهوه ای که در فنجان استفاده می شود تبدیل شود :
– برداشت دانه ها (harvesting)
– آماده کردن (processing)
– خشک کردن دانه ها (drying)
– پوست گیری از دانه ها (hulling)
– براق کردن (polishing)
– جداسازی و درجه بندی (grading & sorting)
– صادرات دانه ها (exporting)
– سنجش مزه (tasting)
– برشتن (roasting)
– ساییدن (grinding)

برداشت دانه ها :
بعد از ۳تا۴ سال ، هنگامی که درختان قهوه بالغ شدند ، میوه های دانه مانند آن در امتداد هم یا پراکنده و خوشه ای در امتداد شاخه های درخت نمایان می شود . هنگامی که میوه های آن برای برداشت آماده هستند ، به شکل گیلاس یا توت مانند در آمده و شروع به قرمز شدن می کنند . دانه های قهوه در حقیقت بذرهای موجود در این گیلاس مانندهای عمل آمده هستند . بیشتر دانه های نوع arabica پس از ۶-۸ ماه به عمل می آیند ، نوع robusta بین ۹ تا ۱۱ ماه زمان برای به عمل آمدن احتیاج دارد .
در زیر پوسته قرمز دانه قهوه (exocarp) ، تکّه های گوشتی (mesocarp) ، لایه لزج (parenchyma) و لایه ی کاغذی مثل آن لایه که دانه را می پوشاند وجود دارد .
درون این لایه ها معمولاً دو دانه وجود دارد که به وسیله یک لایه نازک پاکت مانند پوشیده شده اند . این غشا یا پوسته ی بذر در تجارت قهوه به نام «پوست نقره ای» از آن یاد می شود .
زمان برداشت مطابق با موقعیت جغرافیایی تغییر می کند ، اما در طول سال تنها یک برداشت انجام می شود . در جنوب استوا ، برداشت اصلی در ماه آپریل یا می انجام می گیرد ، با این حال ممکن است ت آگوست طول بکشد . در کشورهایی که در بخش هایی میان فصول مرطوب و خشک قرار دارند ، زمان برداشت قهوه به طور واضح تعریف شده است . در آنجا ممکن است در طول یک سال ، دوبار پدیده ی گل دهی رخ دهد ، بنابراین اجازه ی یک بار چیدن اصلی و یک چیدن ثانویه را می دهد . در تورهای استوایی می توان برداشت میوه را در تمام طول سال انجام داد .
قسمت اعظم برداشت قهوه به وسیله دست و از یک یا دو طریق انجام می شود:
۱) برداشت عمومی (strip picking)
۲) برداشت انتخابی (selective picking)

معنای برداشت عمومی این است که همه ی محصول از یک معبر برداشت می شوند . برداشت انتخابی شامل درست کردن چندین معبر در میان درختان قهوه در فاصله ۱۰-۸ روزه می باشد ، بنابراین تنها دانه هایی که کاملاً عمل آوری شده اند انتخاب و برداشته می شوند . این روش گران تر است و تنها برای دانه های نوع arabica استفاده می شود .
در مزارع معمولی ، برداشت کنندگان قادرند در طول روز بین ۲۰۰-۱۰۰ پوند محصول برداشت کنند . از این میزان ۲۰% آن واقعاً دانه قهوه است.

آماده کردن دانه ها :
آماده کردن دانه ها یا آماده کردن آنها برای برشتن به وسیله ی یکی از این دو روش انجام می شود:
۱) روش خشک
۲) روش مرطوب

dry method(روش خشک) :
این ساده ترین ، ارزان ترین و سنتی ترین روش آماده سازی قهوه است . دانه ها ی برداشت شده در اطراف یک سطح سفت حصیری یا آجری مانند گسترده می شوند که حالت ایده آل آن گسترده شدن در معرض نو خورشید است و بعد در فاصله های منظم جمع آوری شده و برای تخمیر آ»اده می شوند . در صورتی که باران ببارد یا دمای هوا کاهش پیدا کند دانه های قهوه به جهت حفاظت پوشانیده می شوند .
پس از حدود ۱۰-۷ روز ، میزان رطوبت هر کدام از دانه های قهوه به حدود ۱۱% رسیده و اینجاست که دانه ها خشک شده اند . پوسته بیرونی غلاف به رنگ قهوه ای تیره در آمده و شکننده می شوند . سپس دانه های خشک در سیلوها انبار می شود و در آنجا دانه ها همچنان رطوبت خود را از دست می دهند .

wet method (روش مرطوب) :
این روش به سرمایه گذاری عظیم تر و مراقبت بیشتری نسبت به روش خشک نیاز دارد ؛ اما سبب خرابی کمتر شده و به نگه داشتن کیفیت ذاتی دانه های قهوه کمک می کند . تفاوت اصلی میان این دو روش این است که در روش مرطوب از روشی استفاده می شود که در آن پالپ دانه ها را در ۲۴-۱۲ ساعت پس از برداشت حذف می کند ، به جای آنکه به دانه ها فرصت آن داده شود که در هوای خشک قرار بگیرند .
در استفاده از ماشین پالپ ، دانه ها از پوست و پالپ جدا می شوند و با آب شسته می شوند . دانه های روشن تر و نارس از دانه های سنگین تر و رسیده طی یک روش خاص طراحی شده کانال های شستشو و یا بوسیله سیستم aagaard pre-garder (سیستمی که شامل تکان دادن دانه ها در میان یک صافی موجود در تانک آب است) انجام می شود .
سپس دانه ها درون تانک های تخمیر برای مدت ۴۸-۱۲ ساعت نگه داشته می شوند . در طول این مدت آنزیم ها سبب جداسازی طبیعی لایه لزج از لایه پوست مانند پوشاننده (endocarp) می شوند . هنگامی که فرآیند کامل شد ، endocarp حالت pebbly یا شیشه مانند پیدا میکند . تخمیر غالباً در تانک های صلبی انجام می شود و در آن تغییرات مهمی در اندازه دانه ها رخ می دهد . در مناطق کم ارتفاع تخمیر سریع انجام می شود و در مناطق مرتفع تخمیر می تواند تا ۴۸ ساعت به درازا بکشد .

drying the beans (خشک کردن دانه ها ) :
پس از فرآیند خشک کردن ، لایه endocarp می بایست حدود ۱۱% رطوبت داشته باشد تا بتوان دانه ها را در یک شرایط پایدار نگهداری کرد . endocarp را می توان در زیر نور خورشید یا با استفاده از ماشین خشک کن رطوبت زدایی کرد . برای خشک کردن آفتابی دانه ها را بر روی سطحی سفت یا میزهای خشک کردن پراکنده می کنند و آن ها را مرتباً زیر و رو می کنند .
دانه هایی که ۱۵-۷ روز پروسه خشک کردن را گذرانده اند به عنوان «قهوه کاغذی» شناخته می شوند و حالت ایده آل آن این است که تا زمان صادرات به همین صورت باقی بمانند .

hulling (پوست کنی) :
در قهوه هایی که به روش مرطوب عمل آوری شده اند ، عمل پوست کنی برای حذف پوست یا لایه ی کاغذی که اطراف دانه را احاطه کرده است به کار می رود . پوست کنی از قهوه هایی که به روش خشک عمل آوری شده اند به حذف پوست یا کل پوشش خارجی خشک از اصل دانه ها اشاره می کند .

polishing (براق کردن) :
جلا دادن دانه ها پروسه ای اختیاری است که همیشه انجام نمی شود . در طی روند براق کردن ، پوسته نقره ای که پس از عملیات پوست کنی بر روی دانه ها باقی مانده است ، به وسیله ماشین پالیش یا جلا دهنده ، حذف می شود .
هنگامی که اینگونه تصور شود که دانه های براق شده برتر از براق نشده ها هستند ، در حقیقت در اینجا تفاوت کوچکی بین این دو به وجود خواهد آمد .

sorting & grading (جداسازی و درجه بندی) :
اگرچه دانه های قهوه نسبتاً در یک اندازه و تناسب هستند ، اما آنها ابتدا به واسطه ی اندازه و سپس چگالی خود درجه بندی می شود .(قهوه های دانه فیلی استثنا هستند )
اندازه دانه ها در یک مقیاس بین ۱۰ تا ۲۰ بیان می شود . این عدد در اصطلاح نشان دهنده اندازه ضخامت سوراخ های اطراف از ۶۴/۱ اینچ می باشند .
دانه های شماره ۱۰ تقریباً دارای سوراخ هایی به ضخامت ۶۴/۱۰ از یک اینچ هستند و دانه های شماره ۱۵ ، ۶۴/۱۵ از یک اینچ . دانه ها با عبور از یک صفحه سایزبندی می شوند . دانه ها حتی توسط یک سیستم air jet که به جهت جدا کردن دانه های سنگین و سبک از هم است از هم سوا می شوند (به روش بادی)
سپس دانه های زیاد تخمیر شده یا پوست کنی نشده حذف می شوند . این کار معمولاً توسط دست انجام می شود . بدین صورت که دانه ها در طول یک تسمه حرکت داده می شوند . اما سایر روش ها شامل جداسازی بر اساس رنگ شناسی الکتریکی است .
کشورهای مختلف دانه های قهوه خود را با روش ها و سیستم های مختلفی درجه بندی میکنند . عموماً اگرچه ۶ درجه بندی جهت صادرات وجود دارد ، اما بهترین درجه بندی آن shb (strictly hard bean) یا دانه های سفت و سخت و یا دانه های سفت رشد کرده در ارتفاعات می باشد که منظور از آن دانه های قهوه ای هستند که حداقل در ارتفاعات ۴۰۰۰ پا بالاتر از سطح دریا تولید شده اند .

tasting coffee (مزه کردن قهوه) :
از عمل مزه کردن قهوه به عنوان cupping یاد می شود . این عمل پروسه ای است که در آن یک کارشناس ، قهوه دم شده را می نوشد (هورت می کشد) ، با هدف اینکه خواص و ویوگی های آن را ارزیابی و تعیین کند . عمل مزه کردن قهوه ، کار دشواری است که احتیاج به نظم دراد . فرد مزه کننده (که به عنوان liquorer شناخته می شود ) ، ابتدا به جهت کسب تجربه دانه ای سبز را ارزیابی میکند . دانه های سبز توسط یک لابراتور کوچک برشته شده و از نظر مزه و رایحه تست شده اند . پس از آنکه قهوه ه در آب دم شدند ، فرد تست کننده نوشیدنی را بو می کند . پس از ۳ دقیقه قهوه را به هم می زند و دوباره می بوید . سپس حباب هایی که در سطح تشکیل شده اند حذف شده و عملیات مزه کردن آغاز می شود . فرد تست کننده یک قاشق پر از قهوه را برداشته و می خورد و آن را در دهان خود وارد کرده و می چرخاند و سپس بیرون می ریزد . این کار با همه ی نمونه های قهوه تکرار می شود و نتایج حاصل از هر کدام از نمونه های دم شده یادداشت می شود .

 ۱۰ معیار برای توصیف و رده بندی قهوه  :
نوع : robusta , washed , arabica
مزه : strictly soft ، تند
بدنه : سبک تا خیلی سنگین
اسیدیته : مقداری ، خیلی زیاد در سطح
سن : مانده تا تازه
معایب : ترش ، مزه علفی ، کپک زده
حالت درون فنجان : برشته ، آبکی ، جوشیده ، مانده
ارزیابی کلی : خنثی ، ادویه دار ، سخت
رایحه : از ضعیف تا قوی
میزان پُر بودن : میزان ناچیز تا زیاد

roasting coffee (برشتن قهوه) :
برشته کردن یک واکنش حرارتی است که در آن دانه ها ی سبز قهوه به حالت قهوه ای و معطری که ما آن را به شکل پودر می خریم تغییر شکل می دهند .
غالب برشته کننده ها از هوای با دمای حدود ۷/۲۸۷ درجه سانتی گراد بهره می جویند . دانه ها به شکل پیوسته وارد سیستم برشته کننده می شود ، به جهت اینکه از سوختن آنها جلوگیری به عمل آید . هنگامی که دانه ها به دمای حدود ۴/۲۰۴ درجه سانتی گراد می رسند ، شروع به قهوه ای تیره شدن می کنند و روغن آن (که به آن اسانس ، روغن قهوه یا کافئول گفته می شود ) شروع به خارج شدن از آن میکند . این پروسه ، پیرولوسیس (pyrolasis) نامیده می شود که در واقع قلب عمل برشتن است ، چراکه این پروسه طعم و رایحه ی قهوه ای که ما می نوشیم را ایجاد می کند .
هنگامی که دانه ها از سیستم برشتن خارج می شوند توسط آب یا هوا سرد می شوند . عمل برشته کردن در برخی از کشورهای وارد کنند انجام می شود، چراکه دانه های برشته شده به جهت نگه داشتن طعم قهوه می بایست سریع به دست مصرف کننده برسند .

تفسیر شیمیایی :
طعمی که طی عمل برشته کردن ایجاد می شود ، حاصل ترکیبات آلی و روغن های فرّار موجود در دانه هاست . این ترکیبات اساساً ۲-تیوفوران و مشتقات استر متیل و اتیل آن است . در آن میزان زیادی از روغن های فرّار موجود است . اصلی ترین آن استالدهید ، فورآلدهید ، هیدروون سولفید ، استیک اسید ، guaiacol ، vinyl guaiacol ، پیرازین و متیل کربینول می باشد . رایحه در حضور متاکاپتان موجود در دانه های برشته شده ظاهر می شود .
grinding (ساییدن) :
عمل ساییدن قهوه ها بیشترین طعم را به دانه ها عرضه می کند . دم کردن دانه ها در آب داغ این کار را انجام می دهد . عموماً هرچه قهوه ساییده تر باشد ، دم کردن سریعتر انجام می شود . عمل ساییدن بیشتر بدین منظور انجام می شود که دانه ها به پودر خوبی تبدیل شوند و به عنوان ground coffee فروخته شوند . اگرچه قهوه در سه نوع coarse , medium , viz fine عرضه می شود؛ اما هر کدام از آن ها ویوگی های خاص خود را دارند .

کافئین زدایی قهوه

دانه قهوه حاوی ۱تا ۴ درصد کافئین است . کافئین یک آلکالوئید متبلور و تلخی است به فرمول C8 H10 N4 O2 که مُدر و محرک است. تاثیرات محرک کافیین باعث گردیده تا برخی افراد به دلایلی نظیر مشکلات عصبی و قلبی از آن پرهیز کنند این عامل باعث شد که دانه‌هایی تولید شود که مقدار کافئین کمتر از ۰/۰۲ درصد باشد فرایندی که در آن کافیین قهوه حذف می‌گردد را Decaffeination گویند . معروفترین فرآیندهای کافئین زدایی از این قرارند:

فرایند روزلیوس:اولین فرایند موفقیت‌آمیز کافئین‌زدایی در سال ۱۹۰۳ توسط «لودویگ روزلیوس» و همکارانش ابداع شد و چند سال بعد امتیاز آن ثبت گردید. این فرایند شامل بخار دادن دانه‌های قهوه به وسیله‌ی اسیدها و بازهای گوناگون و سپس استفاده از بنزن به عنوان حلال برای حذف کافئین بود. قهوه‌ی بدون کافئینی که از این طریق تهیه ‌شده‌بود، با نام تجاری Kaffee HAG(نامی برگرفته از شرکت Handels-Aktien-Gesellschaft ) در بسیاری از نقاط اروپا فروخته شد. اندکی بعد این محصول با نام Café Sanka و Sanka در فرانسه و امریکا نیز به فروش رسید. Café Sanka و HAG در حال حاضر یکی از برندهای مهم محصولات غذایی بسته‌بندی شده در سراسر جهان می‌باشند. به دلیل اثرات زیان‌بار بنزن بر سلامتی انسان، این فرآیند در حال حاضر دیگر مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و Coffee Hag و Sanka با استفاده از روش‌های دیگری تهیه می‌شوند.

روش آب سوئیسی:
این روش اولین بار توسط یک شرکت سوئیسی ابداع گردید. در این روش دانه‌های خام و سبز قهوه در ظرفی محتوی آب جوش انداخته می‌شود و کافئین آن‌ها خارج می‌گردد. پس از آن که تمام کافئین و دانه‌‌های خالص قهوه در آب حل شد، دانه‌های اولیه دور ریخته می‌شود. سپس مخلوط آب، کافئین و ذرات قهوه از یک فیلتر کربنی عبور داده می‌شود. این فیلتر کافئین را جذب کرده و به ذرات قهوه اجازه می‌دهد به همراه باقیمانده‌ی محلول عبور کند. محلول حاصل از این مرحله که «عصاره‌ی قهوه‌ی سبز» یا GCE نامیده می‌شود، برای تهیه‌ی قهوه‌ی بدون کافئین مورد استفاده قرار می‌گیرد. دانه‌های قهوه‌ی سبز با محلول GCE ترکیب می‌شوند. از آنجایی که GCE در واقع قهوه‌ی خالص بدون کافئین است، تنها کافئین از دانه‌های جدید خارج می‌شود. سپس محلول بار دیگر از فیلتر کربنی عبور داده شده و کافئین‌های آزاد شده جذب می‌شوند. این فرایند چندین مرتبه تکرار می‌شود تا زمانی که تقریبا تمامی کافئین دانه‌های قهوه (۹۹٫۹۹ درصد) توسط فیلتر جذب شود. در مرحله‌ی بعد دانه‌ها جدا شده و خشک می‌شوند و بدین ترتیب تقریبا تمام طعم و رایحه‌ خود را حفظ می‌کنند. اگرچه این روش ابتدا در دهه‌ی ۱۹۳۰ در سوئیس ابداع گردید، اما امروزه بزرگ‌ترین و آخرین کارخانه‌ای که با استفاده از این فرایند قهوه تهیه می‌کند، در نزدیکی شهر ونکوور کانادا واقع شده‌است. با این وجود، این روش حذف کافئین به قدری ساده است که بسیاری از کافه‌داران محلی نیز می‌توانند از آن استفاده کنند.

روش مستقیم: در این روش ابتدا دانه‌های قهوه به مدت سی دقیقه حرارت داده شده و سپس به مدت تقریبا ۱۰ ساعت به طور پیوسته به وسیله‌ی دی‌کلرو‌متان و یا اتیل‌استات شستشو داده می‌شوند. در مرحله‌ی بعد محلول حاصل آب‌زدایی می‌شود و دانه‌‌ها به مدت ۱۰ ساعت دیگر در معرض حرارت قرار می‌گیرند تا محلول باقیمانده تجزیه شود. گاهی اوقات قهوه‌هایی که کافئین آن‌ها به وسیله‌ی اتیل‌استات زدوده می‌شود، قهوه‌ی پرورده‌ی طبیعی نامیده می‌شوند; زیرا اگرچه اتیل‌استات در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات وجود دارد، اما به دلیل امکان‌ناپذیر بودن استخراج این ترکیب به صورت طبیعی، برای زدودن کافئین از قهوه، از معادل سنتزی و شیمیایی آن استفاده می‌شود.

بازدیدها: 655