شاخص های توجیه پذیری، طرح توجیهی

مطالعات امکان سنجی طرح توجیهی، مطالعه ای است که طی آن امکان بوجود آوردن یک پروژه سرمایه گذاری بررسی می شود. مطالعات امکان سنجی در ایران مصطلح شده است به طرح توجیهی فنی- اقتصادی عبارتی است که اکثر بانک های داخلی مطرح می کنند.

توجیه پذیر بودن یک طرح توجیهی، در گرو این مطلب است که هر سه بخش طرح (مطالعات بازار، مطالعات فنی و مطالعات مالی و اقتصادی) به صورت مجزا بررسی شود و دارای نتیجه مناسب بوده و توجیه پذیر باشند، اگر هر کدام از بخش های ذکر شده طرح توجیهی دارای نتایج خوب و یا مطلوبی نباشد قطعا طرح از توجیه پذیری برخوردار نیست.

البته این امکان وجود دارد در بعضی از طرح های توجیهی ممکن است یکی از بخش ها با دقت بیشتری و یا اینکه با دقت کمتری بررسی گردد، به طور مثال ممکن است در بعضی از طرح ها با توجه به ماهیت و عمق پروژه، خرید تضمینی برای محصول تولیدی واحد در دست احداث وجود داشته باشد. به طور مثال در طرح احداث نیروگاه CHP خرید تضمینی برای نیروگاه  وجود دارد، این خود بخش بازار را توجیه پذیر می کند.

البته شاید بخش فنی و مالی این طرح، جهت شناسایی و یا نحوه تامین ماشن آلات و تجهیزات، نیاز به بررسی بیشتری داشته باشد. در مجموع اگر در یک بخش از بررسی طرح توجیهی احداث یک واحد صنعتی به نتیجه مطلوبی رسیدیم، نشان دهنده این نیست که این طرح امکان پذیری مناسب دارد و یا توجیه پذیر است.

معرفی شاخص های مهم توجیه پذیر بودن طرح

 تحلیل موازنه عرضه و تقاضای محصول *

انجام مطالعه بازار، اولین گام در مطالعات طرح توجیهی فنی- اقتصادی می باشد که طی آن خلاء بین عرضه و تقاضای محصول تولیدی مشخص می شود و در نهایت با تحلیل موازنه ای که صورت می پذیرد، وضعیت محصول تولیدی از نظر کشش بازار و اینکه آیا محصول مورد نظر در بازار به فروش خواهد رسید یا خیر؟ مشخص می شود.

مطالعه بازار، اولین بخش یک طرح توجیهی محسوب می گردد. در این بخش دو کلمه کلیدی بسیار مهم وجود دارد: “عرضه” و “تقاضا” . در ادامه تعریفی از هریک ارائه خواهد شد.

عرضه برابر است با مجموع کالاهایی که در بازار آماده برای فروش است. تمامی محصولاتی که در بازار موجود می باشد، ناشی از واردات محصول و همچنین تولیدات داخلی می باشد. تقاضا نیز برابر است با میزان مصرف محصول در داخل کشور بعلاوه میزان صادرات محصول به کشورهای هدف.

البته باید صحت و سقم این اطلاعات را بررسی کرد که این خود گامی مهم  در طرح توجیهی است، در یک سری از کالاها، آمار واقعی از میزان تولید و یا مصرف محصول نیست و یا دقت کافی ندارد. می بایست این آمارها را راستی آزمایی کرد و از صحت آن مطمئن شد؛ چرا که در تصمیم گیری توچیه پذیر بودن محصول از منظر بازار بسیار تاثیرگذار است. آمار میزان مصرف محصول، بسته به نوع کالا و یا محصول ممکن است وجود داشته باشد.

مانند آمار وزارت جهاد کشاورزی در رابطه با مصرف کود و یا آمارهای مرکز ملی آمار ایران برای مصرف برنج، مرغ و… . در طرح هایی نیز ممکن است از روش های خاص مطالعات بازار مانند سرانه مصرف و یا مصرف ظاهری محصول استفاده شود.

باید توجه داشت که برخی از آمارهای منتشر شده از اتاق بازرگانی و گمرک خالی از اشکال نیست، از آنجایی که ممکن است محصول با کد تعرفه های مشابه دیگری از آنچه که تعیین گردیده است صادر و یا وارد شود ممکن است این آمار منتشر شده با واقعیت اختلاف داشته باشد، از اینرو بررسی دقیق جهت تحلیل وضعیت واردات و صادرات محصول را جهت شناخت دقیق وضعیت بازار را می طلبد.

تا اینجا تمام اطلاعاتی که به دست می آید به وضعیت بازار محصول در سال های گذشته مربوط است، جهت تصمیم گیری بهتر باید پیش بینی از وضعیت محصول در بازار را طی سال های آتی (حداقل ۵ سال) را نیز انجام داد. پیش بینی میزان عرضه محصول و پیش بینی میزان مصرف محصول (تقاضا) در سال های آتی هر کدام بصورت جداگانه و تخصصی توسط کارشناسان بررسی می گردد.

پیش بینی تقاضای محصول عبارت است از تقاضای خارجی (صادرات) همراه با تقاضای داخلی، پيش بيني تقاضا به عنوان يكي از مهمترين اركان مطالعه بازار مي باشد. به طوريكه با استناد به پيش بيني های انجام شده در ايـن بخش، تحليل وضعيت آينده صنعت مورد بررسي صورت مي پذيرد. روش هاي مختلفي براي پيش بيني تقاضا براي محصول مورد بررسي وجود دارد كه در انتخاب روش مـورد نظـر متـأثر از عوامـل مختلف زير مي باشد:

۱- نوع محصول به لحاظ مصرفی، واسطه ای، سرمايه ای بودن

۲- آمار و اطلاعات در دسترس

در این بخش با بهره گیری از یکی از روش های اقتصاد سنجی، روش روند گذشته، روش سطح مصرف، روش ضریب مصرف و یا فرآیند مارکو پیش بینی تقاضا محصول برآورد می گردد. پیش بینی تقاضای خارجی نیز با توجه به الگوهاي مختلف موجود و همچنين اطلاعات در دسترس در زمينه بازار جهاني و روند گذشته صادرات محصول، بدست می آید.

در پیش بینی عرضه محصول واحدهایی که در طی ۵ سال آینده به بهره برداری می رسند و یا به عبارتی هم اکنون در دست اجرا بوده و دارای درصد پیشرفت فیزیکی از ۱ تا ۹۹ درصد می باشند ظرفیت عملی تولید آن ها بعلاوه میزان واردات محصول در آینده، به عنوان میزان عرضه محصول در سالیان آتی تلقی می گردد. در واقع واحدهای در دست اجرا را باید به عنوان رقیب بالقوه یک واحد صنعتی در محاسبات لحاظ نمود.

 در آخر با تحلیل موازنه عرضه و تقاضا و خلایی که وجود دارد می توان به این پرسش پاسخ داد که آیا طرح از منظر بازار دارای توجیه پذیری مناسبی است یا خیر؟ به طور مثال بدیهی است اگر میزان تقاضا بیشتر از میزان عرضه محصول باشد در آینده بازار با کمبود مواجه می شود، این بدان معناست که محصول مورد نظر از منظر بازار با تهدید و یا مشکل خاصی در آینده مواجه نمی شود و محصول کاملا توجیه پذیر می باشد.

در نوشتار قبل، توجیه پذیر بودن بخش بازار در مطالعات توجیهی توضیح داده شد و گفته شد که یک طرح توجیهی فنی- اقتصادی شامل سه بخش مطالعات بازار، مطالعات فنی و مطالعات مالی می­ باشد و به این نکته اشاره شد که هرکدام از این بخش ­ها باید به صورت مجزا بررسی و قابل توجیه باشد. شایان ذکر است که اگر بازار یک محصول توجیه پذیر نباشد، مطالعات فنی جهت تولید آن محصول معنی پیدا نخواهد کرد؛ البته مطالعات بازار و فنی را می­ توان همزمان نیز انجام داد.

در بخش مطالعات فنی، شناخت ماهیت محصول، ظرفیت تولید، بررسی مواد اولیه، شناخت دانش فنی و روش تولید و همچنین مراحل انجام کنترل کیفیت باید با دقت زیاد و به ­طور تخصصی بررسی شود. دقت نظر در تهیه مطالعات فنی می‌بایست خیلی بالا بوده؛ چون به طور مستقیم در مطالعات مالی طرح توجیهی تاثیر می گذارند. هر یک از بندهای ذکر شده در بالا در ادامه به تفضیل آمده است.

معرفی شاخص های مهم توجیه پذیر بودن طرح

  درک شناخت کاملی از محصول تولیدی

بررسی ماهیت محصول تولیدی از آنجایی دارای اهمیت است که اگر شناخت دقیقی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی محصول به عمل نیاید، ممکن است اهداف طرح را به چالش بکشد. به طور مثال اگر محصول تولیدی که بازار مصرف هدف آن در شمال کشور دیده شده است نسبت به رطوبت، حساس و آسیب پذیر باشد، عملاً در فروش آن دچار مشکل خواهیم شد و اهداف طرح را تحت الشعاع قرار می دهد و ممکن است طرح با شکست مواجه شود.

از سوی دیگر یک واحد توليدي مي تواند توليدكننده يك يا چند محصول معين باشد. باید در نظر داشت اگر این محصولات ناهمگن باشند، باید به محدودیت های احتمالی که می تواند مخاطره آمیز باشد توجه داشت. به طور مثال عدم امكان فرآوري ماهي و ميگو بطور همزمان در يك سالن و تولید آبمیوه و بسته بندی گوشت در یک سالن.

همچنین محصول تولیدی، می‌بایست با استانداردهای روز جهان منطبق باشد. به طور مثال كيفيت مورد نظر و مطلوب بر اساس استانداردهاي موجود در صنايع فلزي ASTM يا DIN سنجیده شود.

  تعیین ظرفیت

تعیین ظرفیت تولیدی محصول مورد نظر به نوبه خود نقش بسزایی در ابعاد مختلف بخش طرح ایفا می‌کند، به گونه ای که حتی نقش عمده ای در تغییر کفه عرضه و تقاضای محصول در بازار دارد و همچنین میزان فروش محصول و درآمد حاصل از آن وابسته به میزان ظرفیت در نظر گرفته شده برای محصول دارد که در پی آن اثر مستقیم در میزان سودهی شرکت و نرخ بازگشت سرمایه دارد.

اگر از حداکثر ظرفیت قابل دسترسی برای تولید محصول با توجه به کشش بازار استفاده نشود، علاوه بر متحمل شدن هزینه های جانبی شامل هزینه فروش از دست رفته، اتلاف انرژی و … این امر به طور مستقیم بر نرخ بازگشت سرمایه اثر خواهد گذاشت و سال بازگشت اصل سرمایه را به تعویق خواهد انداخت و منجر به آن خواهد شد که طرح در مدت زمان طولانی تری به سوددهی برسد.

  بررسی مواد اولیه

نحوه دسترسی به مواد اولیه، نحوه تامین (داخلی یا خارجی)، میزان مصرف مواد اولیه و هزینه تامین آن (خرید و سایر هزینه های جانبی) از جمله پارامترهای مهمی می باشد که در بخش فنی طرح توجیهی باید هر یک به طور مجزا بررسی شوند. در حال حاضر در کشور ما بسیاری از پروژه ها بدیل ضعف در مطالعات شناخت مواد اولیه و سطحی نگری در مباحث پیرامون آن با شکست مواجه شده اند. در ادامه به بررسی یکی از این عوامل تاثیر گذار در توجیه پذیر بودن طرح در بخش فنی پرداخته شده است.

یکی از مهمترین عامل های تاثیر گذار در این بخش نحوه دسترسی واحد صنعتی به مواد اولیه مصرفی می‌باشد. بدیهی است که هرچقدر فاصله استقرار واحد تولیدی با منابع تامین مواد اولیه کمتر باشد، سرمایه گذار با ریسک کمتری مواجه می شود و همین طور هزینه های کمتری شامل هزینه های خرید، حمل و نقل، و غیره را متحمل خواهد شد و این امر حجم کل سرمایه در گردش طرح را پایین خواهد آورد.

به طور مثال اگر واحدی قصد دارد با توجه به فقر سرانه جنگل در کشور در زمینه تولید کاغذ و خمیر کاغذ از منابع ضایعات کشاورزی مانند کاه، کلش، باگاس و غیره وارد شود، بهتر آن است که واحد خود را در نزدیکی کارخانه های فعال در زمینه تولید و فرآوری نیشکر که بیشتر در جنوب غرب کشور و همچنین در شهرستان اهواز فعال هستند ایجاد نماید.

شناخت مواد اولیه جایگزینی که میتواند در صورت لزوم (در دسترس نبودن مواد اولیه اصلی) استفاده گردد نیز بسیار مهم است. جهت حصول اطمینان کامل از اینکه مشکلی واحد مدنظر را از نظر تامین مواد اولیه تهدید نخواهد کرد باید به سوالات زیر پاسخ داده شود.

– آیا مواد اولیه مصرفی را از خارج می توان تامین کرد؟

– قیمت مواد اولیه مصرفی چقدر می باشد؟ (بررسی نوسانات گذشته)

– آیا از ضایعات مواد اولیه در حین تولید می توان استفاده کرد؟ تاثیر آن بر کیفیت محصول چگونه است؟

– میزان ذخایر موجود مواد اولیه در داخل و خارج کشور چقدر می باشد؟

  دانش فنی و شناخت روش تولید محصول

در این بخش، مطالعات طرح توجیهی در ۳ مرحله شناسایی، انتخاب، و تامین ماشین‌آلات خط تولید با حساسیت بالایی می‌بایست انجام شود.

در مرحله اول باید تمامی منابع داخلی و خارجی فروشنده یا تامین کننده ماشین‌آلات خط تولید شناسایی گردند. در قدم بعد انتخاب تامین کننده، لازمه بررسی دقیق و جامع فاکتورهای زیر می‌باشد:

:: امکان اخذ دانش فنی

:: سوابق و تجربه دارنده دانش فنی

:: نحوه نصب و راه‌اندازی و یا آموزش

:: مدت  زمان گارانتی محصول

:: نحوه انتقال دانش فنی و محدودیت‌های ارائه دهنده

:: میزان مصرف انرژی

:: و …

در بحث دانش فنی باید ظرفیت تولید هریک از ماشین‌آلات بررسی شود؛ به طور مثال ظرفیت در هر ساعت از تولید می‌بایست تعیین شود تا با استفاده از آن هم ظرفیت اسمی و عملی طرح مشخص شود و هم گلوگاه خط، که با اضافه کردن دستگاه در نقطه گلوگاه خط تولید از انبارش محصولات در یک نقطه جلوگیری می‌شود و خط بالانس می گردد.

در شناخت فرایند تولید محصول باید شرح مبسوطی از روش تولید آن ارائه گردد؛ در واقع نقشه ردپای مواد اولیه تا رسیدن به محصول نهایی. این فرآیند تولید باید با روش‌های دیگر در جهان بررسی شود و مشخص شود آیا این فرآیند در دراز مدت یا در زمان کوتاهی تغییر پیدا می‌کند یا خیر و آیا این تغییر باعث می‌شود که پروژه از توجیه خارج شود یا نه؟

نقشه ماشین آلات (Layout) طرح نیز باید از فروشنده اخذ شود تا با استفاده از آن سوله و یا ساختمان‌های تولیدی با توجه به طول و عرض و ارتفاع خط تولید احداث شوند. اگر این جانمائی به طور دقیق طراحی نشود و ماشین‌آلات طرح امکان راه‌اندازی و نصب در آن محل را نداشته باشند، باعث اتلاف انرژی، اتلاف زمان و ایجاد شدن هزینه‌های زائد به سرمایه‌گذار می‌گردد.

  کنترل کیفیت

رقابت در دنیای امروز، به‌ گونه‌ای است که سازمان‌ها “کیفیت” را به عنوان شرط لازم کالاها و خدمات خود می‌دانند. به طوری‌ که سازمان ‌هایی که تولیدات آنها، داری کیفیت مطلوب نباشد، نمی‌توانند به حیات خود در بازار رقابتی ادامه دهند.

اگر محصولی دارای کیفیت مدنظر خریدار نباشد، مطمئنا در بازار نیز علی رغم صرف هزینه های هنگفت به فروش نمی رسد و شرکت با بحران مواجه می شود. سیستم کنترل کیفیت و رعایت استانداردهای لازم از ضروری‌ترین عوامل موفقیت در تولید محصول می‌ باشد.

کنترل کیفیت در واحدهای صنعتی باید در ۳ مرحله، کنترل کیفیت مواد اولیه، کنترل حین تولید و کنترل کیفیت محصول نهایی با استفاده از استانداردهای ملی و بین المللی صورت بپذیرد تا بتواند در بازار حرفی برای گفتن داشته باشد.

  حرف آخر

هر آنچه در این نوشتار گفته شد گویای نقش کلیدی مطالعات فنی در موفقیت پروژه های سرمایه گذاری است. مطالعات فنی طرح توجیهی، بسیاری از داده های کمی مطالعات مالی را مشخص می کند. به طور مثال میزان فضای مورد نیاز سوله تولیدی، ظرفیت تولید، هزینه ماشین آلات و تاسیسات و غیره. از اینرو این مطالعات باید با دقت هرچه بیشتر و توسط مشاوران مجرب طرح های توجیهی – سرمایه گذاری تهیه و تدوین شود تا ابعاد مختلف توجیه‌پذیر بودن طرح از نظر مطالعات فنی مشخص شود.

Views: 173