ایران کد

کدگذاری در ایران و ایران‌کد

پس از توسعه نیاز فروشگاه های زنجیره‌ای کشور به استفاده از بارکد، در سال 74 وزارت بازرگانی وقت مأموریت یافت که مرکز ملی شماره گذاری کالا و خدمات را با هدف خدمتدهی در حوزه بارکد و هم‌چنین آموزش، فرهنگسازی و هماهنگی بین‌المللی پایه گذاری کند. مرکز ملّی شماره‌گذاری کالا و خدمات به عنوان نماینده سازمان بین‌المللی GS1 از سال 74 مشغول به کار شده و مأموریت‌های GS1 را دنبال کرد. فعالیت این مرکز تا سال 84 صرفاً توسعه GTIN یا کدهای 13 رقمی بود.

سپس از سال 84 ایران‌کد مطرح شده و طرح‌ریزی آن آغاز شد. پيشينه سیستم ايران‌كد به تجارب 15 ساله فعاليت هاي طبقه بندي و كدگذاري كالا در بخش دفاعي كشور برمي گردد. در لجستيك این بخش، سيستمي به نام سماپل (سيستم مديريت اطلاعات پايه لجستيك) طراحي و پياده سازي شده بود که تجارب ارزشمندی از پیاده‌سازی آن فراهم آمد. بنابراین كارگروهي از مديران و متخصصان سماپل در مركز ملّي شماره گذاري كالا و خدمات كشور مستقر گرديد تا این تجارب را در طرح ریزی ایران‌کد در سطح ملّی به کارگیرد.

به این ترتیب، ايران‌كد، به صورت مجموعه‌اي متشكل از اطلاعات، استانداردهاي اطلاعاتي، فرآيندها، شبكه عملّياتي، بسته‌هاي نرم‌افزاري و محصولات قابل ارائه از اطلاعات طرح‌ریزی شد تا بخشي از نيازهاي اطلاعاتي ذي‌نفعان اطلاعات كالاها و خدمات در كشور را پاسخ دهد. در حقيقت، ايران‌كد داده‌ها و اطلاعات پايه كالاهاي در گردش و خدمات جاري در سطح ملّي را از عرضه‌كنندگان دريافت كرده و با استفاده از استانداردهاي خود، اطلاعات تدوين‌شده را در اختيار ذي‌نفعان قرار مي‌دهد.
تمام مؤسسات و سازمان‌هاي ايراني اعم از دولتي و خصوصي، صنعتي، كشاورزي و خدماتي، توليدي و توزيعي، كوچك يا بزرگ و … به گونهاي با «كالاها و خدمات» سروكار دارند. آن‌ها فعالیت هایی از قبيل اعلام نياز (مناقصه و …)، صدور سفارش خريد، توليد، پردازش يا عملآوري، انبارش، حمل و نقل، تبليغ و اطلاع رساني، تنظيم و ارائه كاتالوگ و دستورالعمل، فروش، خدمات پس از فروش، رديابي، بازيافت را انجام می‌دهند.

این فعالیت ها گاهی بین سازمانی، گاهی درون سازمانی و گاهی بین سازمان و مشتری انجام می‌شوند. در همه اين فعالیت ها، سازمان براي مديريت مطلوب كالاها و خدمات، همواره به اطلاعات مربوطه نياز دارد و با تبادل اطلاعات سر و کار دارد، اطلاعاتی که باید در مكان و زمان مناسب، به گونه اي سهل و ساده و صحيح در اختيار تصمیم گیرندگان و کاربران قرار گیرد.
برای دستیابی به یک سیستم کارآمد در تبادل اطلاعات در سطح سازمان های مختلف، همان‌طور که در فصل سوم اشاره شد، یک زبان مشترک و در واقع یک استاندارد فراگیر برای شناسایی محصولات مورد نیاز است تا سازمان ها بتوانند بدون صرف هزینه و زمان اضافی، اطلاعات محصولات مرتبط با فعالیت های خود را دریافت کرده، منتشر کرده و یا مبادله کنند. طراحي این سیستم به طور مناسب و جامع به صورت جداگانه، و پشتيباني و به روز نگه‌داشتن آن برای سازمانها در بسیاری از موارد مقرون به صرفه نیست یا از توان فني و تخصصي آنها خارج است.
اما با وجود سیستم‌های طبقه‌بندی متنوعی که در حوزه کالاها و حتی خدمات وجود دارند و پیش‌تر به آنها پرداخته شد، چه نیازی به ایران‌کد است؟ برای پاسخ به این سؤال به ارائه یک مثال پرداخته خواهد شد. فرض کنیم بخواهیم برای صنعت لاستیک خودرو در کشور برنامه‌ریزی کنیم. می‌خواهیم بدانیم چند شرکت تولیدی در کشور در صنعت لاستیک فعال هستند؟ چه محصولاتی تولید می‌کنند و چه میزان تولید در هر یک از اقلام وجود دارد؟ سهم صنعت لاستیک خودرو در درآمد ناخالص ملی چقدر است؟ توزیع صنایع لاستیک در کشور چگونه است؟ ویژگی‌های لاستیک‌های تولیدی در مقایسه با نیاز‌ها و شرایط جغرافیایی و وضعیت فیزیکی راه‌ها چگونه است؟ قیمت‌گذاری در صنعت لاستیک باید به چه صورت باشد؟ و ده‌ها سؤال دیگر که هر یک برای پاسخگویی نیاز به دسترسی به اطلاعات خاصی دارند.
هر یک از این اطلاعات در بانک‌های اطلاعاتی پراکند‌ه‌ای قرار دارد. هر یک از سؤالات، سطحی از برنامه‌ریزی و مدیریت صنعت لاستیک را نشان می‌دهد. در صورتی که بانک اطلاعاتی جامعی وجود داشته باشد که همه شرکت‌های تولیدی فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی خود را در آن ثبت کرده باشند و بتوان آمار صنایع فعال در تولید لاستیک را بر مبنای سیستم‌ طبقه‌بندی ISIC تهیه کرد و حتی بتوان بر مبنای آن در بخش قیمت‌گذاری و تعیین تعرفه‌ها نیز تصمیم گیری کرد یا بر مبنای طبقه‌بندی شده مطابق سیستم CPC بتوان صنعت لاستیک و صنایع وابسته را مدیریت کرد، هنوز برخی سؤالات موجود در سیاست‌گذاری صنعت لاستیک خودرو بی‌پاسخ می‌ماند.

ممکن است در بسیاری از موارد اطلاعات دیگری نیز بر مبنای طبقه‌بندی‌های دیگر وجود داشته باشد، اما فقدان برخی اطلاعات هنوز محسوس است. این اطلاعات، همان اطلاعات پایه مربوط به لاستیک‌ و تولید‌کنندگان آن است. هم‌چنین برخی اطلاعات تراکنشی که در مبادلات مورد استفاده قرار می‌گیرند. هر تولید‌کننده چه لاستیک‌هایی تولید می‌کند و مشخصات فنی آن چگونه است و چگونه می‌توان با داشتن یک کد ISIC دیگر اطلاعات لازم را درباره لاستیک و تولید‌کنندگان بدست آورد؟، همه و همه نیازمند اطلاعاتی جامع‌تر است.
به این ترتیب مبتنی بر انگیزه‌های پیش‌گفته،  ایران‌کد یا نظام ملّی خدمات شناسه کالا و خدمات کشور، به عنوان بزرگ‌ترین نظام اطلاعاتی در برگیرنده اطلاعات پایه اقلام و مراجع عرضه آنها در سطح کشور با مکانیسم‌های اطلاع‌رسانی خود نه تنها جواب‌گوی بسیاری از نیاز‌های اطلاعاتی در حوزه دانش فنی خود است بلکه با امکان تناظراتی که برای آن پیش‌بینی شده است قابلیت ارتباط با برخی اطلاعات تراکنشی مربوط به حضور در تبادلات (GS1) و سیستم‌های طبقه‌بندی اطلاعات آماری مانند ISIC و سیستم‌های شناسایی محصول هم‌چون CPC را داراست.

اهداف ایران‌کد

اهداف عمده ايجاد ايران‏ کد به شرح زير است:
• ايجاد زبان مشترك و ساده کردن، سرعت دادن و ايجاد اطمينان در تبادل اطلاعات و دسترسي به آن
• فراهم آوردن آمار و اطلاعاتي كه پيشنياز فعاليت‏هاي تصميم‏ گيري، برنامه‏ ريزي و سياست‏گذاري است.
• ايجاد سيستمهاي اطلاع‏ رساني هماهنگ در سطح ملّي مانند شبکه اطلاع‏رساني بازرگاني کشور
• جلوگيري از دوباره كاري در طراحي سيستم هاي طبقه ‏بندي و اطلاعاتي از مرحله صفر، براي سازمان‏ها و مؤسساتي كه در آينده تشكيل مي‏شوند.
• انتقال سريع و دقيق اطلاعات مربوط به مراكز تهيه، توليد، فروش و بازار كالاها
• جلوگيري از اتلاف منابع مالي و انساني كه در اثر اشتغال در كارهاي يكسان و موازي به ‏وجود مي‏ آيد.

ذی‌نفعان ایران‌کد

در صورتي که بخواهيم مزاياي حاصل از به کار‏گيري ايران‏ کد را براي هر يک از گروه‏هاي ذينفع آن تشريح کنيم باید در ابتدا هر يک از ذي‌نفعان را شناسايي کرده و نقش هر يک را در سيستم ايران‏ کد شناسائي کنيم. هر يک از ذي‌نفعان ايران‏کد و نقش هر يک را مي ‏توان به شرح زیر عنوان کرد. نکته قابل توجه درباره ذی‌نفعان ایران‌کد که در شکل 5-1 با فلش‌های دو طرف نمایش داده شده است تعامل ایران‌کد با ذی‌نفعان خود است. بدین معنی که ایران‌کد خدماتی را به هر یک از ذی‌نفعان خود ارائه می‌کند که در ادامه تشریح شده است و از طرفی داده‌های متنوعی را از ذی‌نفعان خود دریافت می‌کند و هم‌چنین در پاسخ به نیازهای ایشان خدمات خود را به روز می‌کند.

برای مثال سیستم تعاملی که برای نظارت دستگاه‌های حاکمیتی بر واردات کالا طرح‌ریزی و پیاده شد در پاسخ به مصوبه‌های دولت و مجلس شکل گرفت. این سیستم در فرایند بلوغ خود، تحت تأثیر بازخورهای دریافتی از اجزای متعامل از جمله عرضه‌کنندگان کالا و نیز سازمان استاندارد دچار تغییر و اصلاحاتی شد که آخرین وضعیت آن در فصل ششم تشریح شده است.
دولت
دولت به‏ عنوان مهمترين ذينفع سيستم ايران‏كد، از این سیستم منافع زیر را دنبال می‌کند:
• بودجه‌بندي و سياستگذاري مناسب بر اساس اطلاعات دقيق و درست طبقه بندی شده درباره تولیدات و واردات محصولات
• شناسايي منابع تأمين كالا و دستيابي به اطلاعات دقيق شركت‌ها و محصولات مرتبط برای خریدهای دولتی
• تعيين ميزان توليد و استخراج ظرفيت توليدي كشور در محورهاي مختلف اقلام
• فراهم‌سازي بستر اطلاعات مناسب جهت کنترل ورود و خروج کالا به کشور
• تسهيل در نظام هماهنگ قيمت‌گذاري و كنترل قيمت‌ها
• تسهيل حمايت از مصرف‏كنندگان و عرضه‏ كنندگان كالا و خدمات
سازمان‌های بخش عمومی كشور
• شناسايي منابع تأمين كالا و دستيابي به اطلاعات دقيق شركت‌ها و محصولات مرتبط برای خریدهای سازمانی
• دستیابی به اطلاعات لازم درباره تولیدکنندگان و عرضه کنندگان کالا در حوزه مدیریتی سازمانهای بخش عمومی
تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان
• اطلاع‌رساني، تبليغ و معرفي خود و محصولات مربوطه با برد وسيع در پرتال اطلاع ‌رساني ملّي كالا
• تسهيل ارتباط بين عرضه‌كننده و خريدار از طريق ايجاد زبان مشترك در شناسايي دقيق اقلام و كاهش برگشت از فروش
• ورود به عرصه تجارت الكترونيك و فروش محصولات از طريق اينترنت
مصرف‏ کنندگان کالا
هر فرد یا سازمانی که کالایی را برای مصرف یا برای به کارگیری در محصول نهایی خود خریداری می‌کند، به اطلاعاتي درباره قلم کالاهايي که خريداري مي‏نمايد احتياج دارد. ايران‏کد مي‏تواند علاوه بر ارائه اين اطلاعات مزايايي را بهشرح زير براي مصرف‏ کنندگان کالا داشته باشد:
• شناسايي منابع مناسب عرضه‌كننده اقلام از طريق دستیابی به مجموعه عرضه‌کنندگان تولیدات داخلی و وارداتی و مقايسه بين محصولات آنها
• تحليل مصارف و خريدها با استفاده از نظام طبقه‌بندي ملّي كالا
• مديريت بهتر موجودي‌ها با شناسايي و كدگذاري دقيق در خريد، انبارداري و توزيع
• كاهش هزينه‌هاي عملّياتي
• بودجه‏ بندي و هزينه ‏يابي مناسب براساس اطلاعات هماهنگ و يك‌پارچه
• عدم نياز به طراحي يك سيستم طبقه ‏بندي و كدگذاري داخلي كالا براي به كارگيري در سيستم‌هايي مانند خريد، انبار، مالي و …
• آگاهي از مشخصات فني محصولات

شکل 5-1 ذی‌نفعان ایران‌کد

حوزه عملّياتي ايران‌كد

براساس اهداف تعریف شده برای سیستم ایران‌کد و ذی‌نفعان این اهداف، سه حوزه‌ عملّیاتی برای ایران‌کد قابل شناسایی است:
پشتیبانی اطلاعاتی از تصمیم‌گیری دولتی
مرکز ملّی شماره گذاری کالا و خدمات در این حوزه عملیاتی امکان طبقه‌بندی صحیح آمار تولیدات، واردات یا صادرات را فراهم می‌آورد که در حوزه تصمیم‌گیری دولتی برای بودجهبندی، تعیین سیاستهای صنعتی و بازرگانی، کنترل جریان ورود و خروج کالا، سیاستهای قیمت‌گذاری، حمایت از مصرف کنندگان و سامان‌دهی خریدهای دولتی کارساز است.

پشتیبانی اطلاعاتی از فعالیت های صنعتی و تجاری
سیستم ایران‌کد با پرتال اطلاع رسانی و کاتالوگ محصولات، امکان معرفی محصولات تولیدکنندگان و بازرگانان را در بازار سنتی و بازار مجازی فراهم می‌آورد. هم‌چنین با ایجاد زبان مشترک در شناسایی محصول، تعامل بین سازمانی را در فعالیت های تبلیغاتی و تدارکات و فروش بین شرکت های تولیدی و بازرگانی و سازمان‌های عمومی ممکن می‌سازد. این سیستم با طبقه‌بندی و کدگذاری محصولات در عرصه مدیریت زنجیره‌تأمین و مدیریت موجودیهای سازمان از این حوزه‌های عملیاتی نیز پشتیبانی می‌کند.
ارائه اطلاعات به مشتریان نهایی کالاها
پرتال اطلاع رسانی مرکز ملّی شماره گذاری کالا و خدمات ایران، اطلاعات لازم درباره محصولات مختلف داخلی و خارجی را به صورت طبقه‌بندی شده، همراه با مشخصات عرضه‌کننده و کاتالوگ محصول به مشتریان نهایی ارائه می‌دهد که می‌توانند از آن برای شناسایی و انتخاب کالای مورد نظر خود بهره بگیرند.

كاركردهاي ايران‌كد و مقايسه آن با ساير سيستم‌هاي كدينگ

سیستم ایران‌کد بر اساس اهداف تعریف شده و حوزه‌های فعالیتی خود، دارای کارکردهای زیر است:
• امکان طبقه‌بندی هرگونه محصول و خدمات
• توصیف محصول با جزئیات دقیق
• ارائه کد عضویت مرجع عرضه برای ارتباط دادن هر محصول به صورت منحصر به فرد به عرضه کننده آن
• تعیین تناظرات با دیگر سیستمهای کدگذاری برای ارتباط دادن کد هر محصول در ایران‌کد با کد آن در سیستمهای کدگذاری دیگر
• ثبت مشخصات فنی محصول در کاتالوگ الکترونیکی آن برای ارائه به کاربران مختلف به همراه تصویر و مستندات مکمل
• ارائه خدمات اطلاعاتی به عموم کاربران از طریق پرتال ملّی اطلاع رسانی
• ارائه خدمات مشترکین اطلاعاتی به کاربران سازمانی طرف قرارداد
با توجه به کارکردهای تعریف شده می‌توان این سیستم را با دیگر سیستمهای کدگذاری موجود مقایسه کرد که نتیجه این مقایسه به صورت جدول 5-1 آمده است.

 ساختار کد ملّی کالا

  شناسایی محصول و خدمات در فرآیندهای کسب و کار از نیازهای اساسی به شماره می‌آید. بسته به نیاز در هر مرحله از فرآیندهای کسب و کار به کالاهای در حال مبادله یا مبادله شده اشاره می‌شود و بسیاری تصمیمات بر اساس شناخت حاصل شده از کالا اتخاذ می‌گردد.

از نمادها، استانداردها، تصاویر و دیگر ابزارها در شناخت محصول با هدف دستیابی به درکی مشترک از محصول مورد نظر دو طرف یک مبادله کسب و کار استفاده می‌شود. در مواردی شناخت یک محصول با کمک قرار دادن آن در یک گروه کفایت می‌کند و در مواردی دیگر برای اشاره به یک محصول یا گروه مشابه باید با اشاره به جایگاه آن در یک طبقه‌بندی سلسله مرتبی اشاره نمود و برای روشن کردن دقیق‌تر آن به توصیف ویژگی خاص آن محصول نیز پرداخت. از این رو در شناخت محصول از دو روش طبقه‌بندی و توصیف استفاده می‌شود و در بسیاری از موارد استفاده ترکیبی این دو روش می‌تواند شناخت صحیحی از یک قلم کالا فراهم نماید.
در طبقه‌بندی، کالاهای مشابه بر اساس ویژگی یا ویژگی‌هایی در یک گروه قرار می‌گیرند. گروه‌های مشابه نیز عضو یک گروه یا خانواده عمومی‌تر هستند و این سلسله مراتب ادامه می‌یابد تا در سطح کلان به چند گروه مجزا دست بیابیم. به این ترتیب در پایین‌ترین سطح طبقه‌بندی به گروه کالاهایی می‌رسیم که شباهت‌های بسیار دارند و هرچه در سلسله مراتب به بالاتر می‌رویم گروه‌ها بزرگ‌تر اما کم تعداد تر می‌شوند و شباهت کالاهای عضو این گروه‌ها در ویژگی‌های محدودتری خواهد بود.

توصیف یک راه‌حل شناخت است و عبارت از ارائه آگاهی جزیی از یک موجودیت از طریق بیان مشخصه‌های آن موجودیت و ارزش مربوط به هر مشخصه است. توصیف بر خلاف طبقه‌بندی با سطح جزئیات بیشتر، یک شناخت دقیق‌تر از موجودیت ارائه می‌دهد. بر این اساس، برای توصیف یک محصول، یک فرهنگ ویژگی‌های استاندارد نیاز است که بتوان نمونه‌های مختلف از یک طیف محصول را توصیف نمود.
هدف اصلی توصیف ارائه یک شناخت جزیی تر از محصول در مقایسه با طبقه‌بندی است. در این شناخت به جای بیان جایگاه محصول بر پایه خصوصیات مشترک، کیفیت و چگونگی آن با سطح جزئیات بیشتر بیان می‌شود. در این نوع شناخت، هر محصول یا گروه محصول فارغ از ارتباط با دیگر محصولات و تنها بر پایه ویژگی‌های خاص خود (خواه ذاتی یا کاربردی) شناخته می‌شود.
همان طور که در شکل 6-1 مشاهده می‌شود، ساختار کد ملّی کالا دارای سه بخش است. بخش اول کلید کد است که شامل بر 7 رقم بوده و جایگاه محصول را در ساختار طبقه‌بندی کالا در ایران‌کد مشخص می‌کند. بخش دوم شامل بر 5 رقم است و شماره سریال مرجع عرضه را در بر دارد. بخش سوم، سریال هر یک از کالاهای مرجع عرضه کننده است که شامل بر 5 رقم است. هر یک از ارقام کد ملّی کالا می‌تواند از صفر تا نه باشد و در صورتی که برای مثال شماره سریال کالاهای یک عرضه کننده به علّت تنوع بالا به بیش از 99999 برسد، امکان استفاده از حروف نیز وجود دارد.

  کلید کد

  الگوی ساختار سلسله مراتبی طبقه‌بندی ایران‌کد دارای شش سطح است و در انتهای ساختار طبقه بندی به گروهی از کالاها می‌رسیم که خود می‌توانند تنوع وسیعی از اقلام کالا را شامل شوند به عنوان مثال روغن گیاهی (با کلید کد 01642) در سطح انتهایی ساختار طبقه‌بندی است که به نوبه خود تنوع وسیعی از روغن‌های گیاهی را شامل می‌شود. در بین این تنوع کالا به آن‌هایی که به طور یکسان توصیف می‌شوند (یعنی با یک الگوی وصف مدیریت می‌شوند) یک نام اطلاق می‌شود، که به آن نام پایه تکمیلی می‌گویند.

برای مثال روغن نباتی جامد، روغن نباتی مایع و روغن نباتی نیمه جامد، سه نام پایه تکمیلی هستند که تحت ساختار روغن گیاهی تعریف شده‌اند. نام‌های پایه تکمیلی با توجه به قسمت‌های مختلف ساختار طبقه‌بندی یا بر اساس کاربرد، مانند «ست اسباب‌بازی بازی فکری» یا بر اساس ماهیت کالا مانند «گندم» ساخته شده‌اند. بر همین اساس، کلید کد، کدی است که به جایگاه نام پایه تکمیلی در ساختار طبقه بندی ملی کالا اختصاص می‌یابد. ممکن است از سطح دوم به بعد در ساختار طبقه‌بندی ملّی کالا، به نام پایه تکمیلی برسیم.

در نتیجه کلید کد می‌تواند حداقل سه رقم و حداکثر 7 رقم داشته باشد. اگر در کمتر از سطح ششم ساختار طبقه بندی، به نام پایه تکمیلی برسیم، برای تکمیل کلید کد 7 رقمی، به جای ارقام باقی مانده تا هفت رقم، عدد صفر در نظر گرفته می‌شود. از این رو، کلید کد برای همه کالاها هفت رقمی است.
در طراحی ساختار طبقه‌بندی ملّی کالا همه‌ی ویژگی‌های عمومی ساختارهای طبقه‌بندی، مانند افراز و عدم هم‌پوشانی طبقات، تمام شمول بودن، پیش‌بینی ظرفیت اضافی، قابل فهم بودن، یکنواختی ساختار طبقه‌بندی و طول کد و پایداری سیستم طبقه‌بندی، در نظر گرفته شده است.

شکل 6-1 ساختار کد ملی کالا

شکل 6-2 یک نمونه کد ملّی برای انبردست شرکت آلفا

   نظام طبقه‌بندی ایران‌کد از نوع کاربردی و ماهیتی است. سطح ابتدایی طبقه‌بندی ایران‌کد بر اساس کاربرد است که با محوریت انسان و نیازهای او شکل گرفته و توسعه یافته است. هرچه به سمت سطوح پایین‌تر ساختار طبقه بندی برویم این طبقه‌بندی شکل ماهیتی به خود می‌گیرد. به عنوان مثال می‌توان به کلاس 01 که با توجه به نیاز انسان به غذا، کلاس 11 که با توجه به نیاز انسان به پوشاک، اثاثیه، لوازم‌التحریر و کلاس 21 که با توجه به نیاز انسان به دارو و اقلام پزشکی و… اشاره نمود. خروجی این نظام طبقه‌بندی در قالب یک ساختار شکل می‌گیرد و ساختار طبقه‌بندی دربرگیرنده طیفی از محصولات است به نحوی که هر محصول خاص بتواند در یک موقعیت منحصربه‌فرد از آن جای گیرد.

شکل 6-3 مقایسه ماهیتی و کاربردی بودن ساختار: الف ماهیتی و ب کاربردی

   در مثال پیشین کاربردی و ماهیتی بودن ساختار را در دو کلاس مربوط به مواد غذایی و قطعات خودرو، را می‌توان مشاهده کرد. با توجه به انسان محور بودن ساختار طبقه بندی ملی کالا در ایران کد می‌توان کالاها را به 5 دسته کلی تقسیم بندی کرد. در زیر به با ذکر مثال‌هایی از ساختار طبقه بندی ایران کد، به معرفی این گروه‌ها می‌پردازیم.
الف- کالاهایی که ماهیت مستقل دارند و انسان می‌تواند به طور مستقیم آن‌ها را استفاده کند، مانند: مواد غذایی، لباس، دارو، لوازم منزل، اثاثیه و …
مثال: 01- مواد غذایی
011- فرآورده‌های خشک کشاورزی
012- فرآورده‌های غیر خشک کشاورزی
013- فرآورده‌های دامی
014- فرآورده‌های طیور
015- فرآورده‌های آبزیان
016- فرآورده‌های صنایع غذایی
ب- کالاهایی که به عنوان مواد اولیه مورد استفاده انسان قرار می‌گیرند. مانند: مواد اولیه دارویی، مواد اولیه شیمیایی و …
مثال: 08- مواد اولیه شیمیایی، کانی‌ها، سوخت‌ها و روغن‌ها
081- انرژی‌ها، سوخت‌ها، روغن‌ها، گریس‌ها و محصولات ویژه
082- مواد کانی و فلزات اساسی
083- مواد آلی و پتروشیمی
084- مواد معدنی شیمیایی
086- پوشش‌ها و حلال‌ها و چسب‌ها
087- کامپوزیت‌ها و …
ج- کالاهایی که جهت پشتیبانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. مانند: ابزارها، ماشین آلات راه سازی، مصالح و
مثال: 25- ابزار آلات
251- ابزار دستی
253- ابزار اندازه گیری و کنترل
254- ابزار دستی با نیروی محرکه
255- تجهیزات گروهی
257- ست‌ها و محفظه‌های نگهداری ابزار
د- کالاهای صنعتی که این دسته کالاها در صنعتی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. مانند: ماشین آلات عمومی تولید کننده و مصرف کننده توان مکانیکی، ملزومات حرارتی و برودتی صنعتی و …
مثال: 38- ملزومات عام صنایع
381- ماشین آلات عمومی تولید کننده و مصرف کننده توان مکانیکی
382- ملزومات عملیات و فرآیند های عمومی صنعتی
383- ملزومات حرارتی و برودتی صنعتی
نکته 1-کالاهایی که در دسته‌های فوق قرار دارند غیر قطعات نامیده می‌شوند.
نکته 2- در گروه‌های بالا (غیر از گروه مواد اولیه) کالاهایی وجود دارند که در ساخت آن‌ها از قطعات استفاده شده است.
ه- کالاهایی که به عنوان قطعات بخش‌های ذکر شده در بالا، استفاده می‌شوند. مانند: قطعات اقلام پزشکی و دندان‌پزشکی، قطعات مبلمان و اثاثیه، قطعات ماشین‌آلات عمومی تولید کننده و مصرف کننده توان مکانیکی و …
قطعات به لحاظ کاربرد به دو گروه تقسیم می‌شوند، این دو گروه عبارتند از:
1. قطعات عمومی قطعاتی هستند که کاربرد عام دارند، یعنی در سیستم‌ها و صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. این قطعات با توجه به مشخصات ذاتی و ماهیتیشان شناخته می‌شوند و محل آن‌ها در ساختار طبقه بندی بدون توجه به اینکه در چه سیستم یا صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد، معین می‌شود. مانند: پیچ قطعه جنرال، شیر اطمینان پنوماتیکی قطعه جنرال و…

مثال: 52 – قطعات جنرال مکانیکی، هیدرولیکی، پنوماتیکی، الکتریکی و الکترونیکی
521- قطعات جنرال مکانیکی
522- قطعات جنرال هیدرولیکی
523- قطعات جنرال پنوماتیکی
524- قطعات جنرال الکتریکی و الکترونیکی

2. قطعات اختصاصی قطعاتی هستند که کاربرد خاص دارند، یعنی در سیستم و یا صنعتی خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. این قطعات با توجه موقعیت مصرفشان تولید می‌شوند. مانند: لامپ قطعه تلفن، آرمیچر قطعه استارت سیستم برق خودرو، محافظ لنز قطعه تجهیزات ضبط تصویر و…
مثال: 40 – قطعات خودرو
401- قطعات سیستم هیدرولیک و پنوماتیک خودرو
402- قطعات سیستم مولد قدرت خودرو
403- قطعات سیستم انتقال قدرت خودرو
404- قطعات سیستم سوخت و تخلیه خودرو
405- قطعات سیستم خنک کننده و گرم کننده خودرو
406- قطعات سیستم هدایت و کنترل و تعلیق خودرو
407- قطعات سیستم برق خودرو
408- قطعات بدنه و شاسی و تجهیزات داخل و خارج خودرو
409- قطعات عمومی خودرو

  کد مرجع عرضه یا عضویت

   همان‌طور که پیشتر آمد، کد عضویت، 5 رقمی است و به طور اختصاصی به هر شخصیت عضو ایران کد تعلق می‌گیرد. حال این سوال مطرح می‌شود که چه اشخاصی می‌توانند عضو سیستم ایران‌کد شوند؟ برای پاسخ دادن به این سوأل ابتدا باید کالاهای تحت مدیریت ایران کد را به لحاظ کاربردی یا عامل تجاری تفکیک نماییم. در شکل 6-4 کالاها را به واسطه این عامل تفکیک شده‌اند.

شکل 6‑4 انواع طبقه‌بندی کالا

با توجه به تقسیم بندی فوق، اشخاصی که عضو سیستم ایران کد می‌شوند یا وارد کنندگان یا تولید کنندگان یا توزیع کنندگان صاحب نام تجارتی هستند. این اشخاص در سیستم ایران کد تحت عنوان مرجع عرضه کننده شناخته می‌شوند.

  مرجع عرضه کننده

  شخصیت حقیقی یا حقوقی عضو ایران کد که مسئولیت کالای عرضه شده خود را به عهده دارد، مرجع عرضه کننده نام می‌گیرد. مرجع عرضه کننده می‌تواند تولیدکننده کالا باشد که به عنوان مرجع سازنده کالا شناخته می‌شود یا وارد کننده آن باشد. همچنین اگر توزیع کننده‌ای دارای علامت تجاری بوده و محصولات خود را با این نام توزیع می‌نماید می‌تواند به عضویت ایران کد در آید.

اما اگر توزیع کننده‌ای بدون علامت تجاری بوده و فقط به عنوان واسطه، کالا را توزیع می‌کند، نمی‌تواند عضو ایران‌کد شود. در این میان استثنایی هم وجود دارد و آن کالاهایی مثل محصولات فله کشاورزی است، که توزیع کنندگان این محصولات عموماً نام تجارتی ندارند. در این گونه کالاها به دلیل اینکه توزیع کننده تغییراتی در آن ایجاد می‌کند، به عنوان مثال کالای فله را در اوزان مشخص بسته بندی می‌کند، علی‌رغم نداشتن نام تجارتی می‌تواند به عضویت سیستم ایران کد در آید.

  الگوی وصف

  بسیاری از جزئیات شناخت یک کالا را نمی‌توان با الگوی طبقه‌بندی بیان نمود چرا که یک ریختی و یکنواختی طبقه‌بندی را مخدوش می‌کند. در سیستم ایران‌کد برای رفع این مشکل از یک راه کار توصیف در قالب الگوی وصف کمک گرفته شده است. الگوی وصف متشکل از عناصر وصف و مشخصه‌های کارکردی کالا یا گروه کالایی است که در ترتیبی خاص پیشنهاد می‌شود و با ارزش دهی‌های متفاوت به این عناصر به قلم کالا دسترسی می‌یابیم.

الگوی وصف دارای فیلدهایی است که جزئیات قلم کالا را نشان می‌دهد و تمایز بین محصولات موجود در یک سطح طبقه‌بندی را شناسایی می‌کند. این الگوی وصف با تخصیص یک شماره سریال برای ارزش دهی‌های مشخص از آن در کدگذاری وارد می‌شود. مثال شکل 6-4 اجزای کد ملی را به روشنی نمایش می‌دهد.
با توجه توضیحات فوق درباره الگوی وصف در خواهیم یافت که الگوی وصف ابزاری است برای: 1- تولید نام محصول و 2- تولید کد ملی، در نتیجه الگوی وصفی مناسب قلم داد می‌شود که بهترین تفکیک و بهترین نام دهی را برای کالاهای هر عضو میسر نماید.
عناصری را که در الگوی وصف کالاها قرار می‌گیرند، به لحاظ ماهیتی، می‌توان به دو دسته تقسیم نمود:
1- عناصری که برگرفته از اطلاعات پایه کالا هستند. این عناصر بیانگر مشخصات ذاتی و ماهیتی کالا هستند و ارتباطی به فضای تجاری کالا ندارند. این عناصر به دو دسته کمی مانند وزن، طول و حجم و کیفی مانند نوع و کاربرد، تقسیم می‌شوند.
2- عناصری که برگرفته از اطلاعات مبنای کالا هستند. این عناصر بیانگر مشخصات ذاتی و ماهیتی کالا نبوده، برخواسته از فضای تجاری کالا هستند و به آن‌ها عناصر اعتباری کالا نیز می‌گویند. از این جمله می‌توان به عناصری مانند مرجع عرضه کننده و نام تجارتی اشاره نمود.
تمام مشخصات ماهیتی و اعتباری کالای تحت مدیریت شبکه ایران کد می‌توانند جزو مشخصات فنی کالا محسوب شوند. در نتیجه می‌توان گفت که جنس اطلاعات بکار رفته در الگوی وصف کالا از جنس مشخصات فنی است، به بیان دیگر آن بخش از مشخصات فنی کالا که جهت تفکیک و نام‌گذاری کالاهای شرکت عضو استفاده می‌شود را الگوی وصف محصول می‌نامیم.

آن دسته از اطلاعات که عامل تفکیک کالاهای شرکت عضو نیستند، در الگوی وصف آورده نمی‌شوند. ولی چون این اطلاعات به شناسایی بهتر کالا کمک می‌کنند از آن‌ها در بخشی به نام مشخصات فنی استفاده می‌نماییم. اطلاعات مشخصات فنی محصولات هر عضو در کاتالوگ الکترونیکی آن در سایت ایران‌کد در دسترس است.

  انواع کالا

  تا کنون با ساختار داده‌ای کد ملی و بخش‌های مختلف آن آشنا شدیم، حال به بررسی اینکه چه کالاهایی و چگونه در ایران‌کد، کد ملی دریافت می‌نمایند می‌پردازیم. جهت رسیدن به این مهم ابتدا کالاها را مانند جدول زیر، بر اساس ماهیتشان تفکیک می‌نماییم.

شکل 6‑5 عوامل تفکیک کالا

همان طور که می‌بینید، کالاها به لحاظ ماهیتی یا جزو قطعات هستند یا غیر قطعات، غیر قطعات نیز به دو گروه فله و قابل شمارش تقسیم بندی می‌شوند. حال به تعریف هر یک از گروه‌ها و همچنین چگونگی مدیریت اطلاعات آن‌ها می‌پردازیم.

  قطعات

  قطعات به لحاظ ماهیتی به سه گروه قطعات منفرد، قطعات مرکب و مجموعه قطعات تقسیم می‌شوند. اگر، یک قطعه را نتوان به اجزای کوچک‌تری تقسیم نمود، آن قطعه منفرد است، این قطعات را به جهت اینکه قابلیت خرد شدن به قطعات کوچک‌تر را ندارند، اصطلاحاً منفرد منفک می‌نامند، مثل یک واشر یا پیچ. چنانچه امکان خرد کردن یک قطعه به اجزای کوچک‌تر وجود داشته باشد، به شرطی که در اجزای خرد شده، قطعه‌ای دقیقاً با نام قطعه اصلی وجود نداشته باشد، آن قطعه باز هم منفرد است.

در این حالت علی‌رغم اینکه قطعه ترکیبی است، چون ملحقاتی ندارد پس از خرد شدن به اجزاء کوچک‌تر قطعه‌ای با همان نام قطعه اصلی در زیر مجموعه‌های آن مشاهده نمی‌شود. به این قطعات، اصطلاحاً قطعات منفرد ترکیبی می‌گویند. مثل موتور قطعه که در اجزای متشکله آن قطعه‌ای به نام موتور وجود ندارد.

اگر امکان خرد کردن یک قطعه به اجزای کوچک‌تر وجود داشته باشد، به شرطی که در اجزای خرد شده قطعه‌ای دقیقاً با نام قطعه اصلی وجود داشته باشد، آن قطعه مرکب است. در این حالت قطعه اصلی که یک قطعه ترکیبی به همراه تعدادی از ملحقات است.

به عنوان مثال موتوری را در نظر بگیرید که به همراه دسته موتور و سایر اتصالات بدنه است، در این حالت پس خرد کردن آن به قطعات کوچک‌تر قطعه‌ای با نام موتور در زیر مجموعه‌های قطعه اصلی ما موجود است. نکته مهم در اینجا لزوم وجود کاتالوگ فنی دستگاه یا تجهیز است که با استناد به آن قادر به تشخیص قطعه مرکب خواهیم بود.

هرگونه ماشین، تجهیز یا دستگاه را می‌توان مطابق با اسناد مرجع سازنده (همانند کاتالوگ فنی محصول و…) به تعداد محدودی اجزای اصلی تشکیل دهنده محصول تقسیم نمود. هر یک از این اجزا که سطح یک ساختار محصول را نشان می‌دهند مجموعه قطعات نامیده می‌شوند. مجموعه قطعات نیز به نوبه خود شامل تعدادی قطعه مرکب و یا منفرد است.
در کدگذاری قطعات همیشه فرض را بر این قرار می‌دهیم که تمام قطعات منفرد هستند. با این فرض تک تک ریز قطعات باید دارای کد ملی باشند، مگر در مواردی که SET قطعات (قطعات مرکب یا مجموعه قطعات) بر اساس اسناد مرجع سازنده دارای شخصیت و ماهیتی تجاری باشند. یعنی وجود کاتالوگ فنی که شامل نام و شماره فنی (PN) قطعات است، برای کدگذاری قطعات مرکب و مجموعه قطعات اجباری است.

  معیار ویژه

  به دلیل مشکل بودن و زمان بری توصیف بعضی از قطعات اختصاصی، روش دیگری برای کدگذاری آن‌ها، غیر از روش الگوی وصف پیشنهاد می‌شود، این روش معیار ویژه نام دارد، معیار ویژه فیلدی است که مشخص می‌کند در یک نام پایه تکمیلی ملاک تولید کد ملی بر اساس شماره فنی یکتا است. در واقع مبنای تولید یک کد ملی در این حالت به جای ارزش‌های عناصر الگوی وصف، یک شماره فنی (PN) یکتا است. در این حالت شماره فنی (PN) یکتا باعث تولید کد ملی، و ارزش‌های عناصر الگوی وصف باعث تولید نام محصول می‌شوند.

  انواع تأمین قطعات

  در بازرگانی بین‌المللی اشکال متنوعی برای تأمین و عرضه قطعات و کالاها وجود دارد که گاهی به اشتباه این انواع تأمین قطعه به جای انواع قطعه شناسایی می‌شوند. از این‌رو در این قسمت به دو شکل از مهم‌ترین انواع تأمین اشاره می‌شود.
• قطعات نیمه مجزا SKD: در این شیوه تأمین، طراحی و تولید تمامی قطعات یک کالا در کشور مبدأ انجام می‌شود. بخش عمده‌ای از این قطعات مونتاژ شده است اما بخش‌های ساده‌تر آن به صورت مونتاژ نشده و شامل قطعات منفصل همراه با شماره فنی و مشخصات فنی وارد می‌شود تا در کشور مقصد مونتاژ و تولید شوند. به عنوان مثال از این گونه قطعات می‌توان از خودرو سواری بنز کلاس E و مزدا-3 نام برد که سیستم موتور و انتقال قدرت آن به صورت مونتاژ شده، و سایر قطعات به صورت منفصل وارد می‌شوند تا در ایران مونتاژ و به محصول نهایی تبدیل شوند.
• قطعات کاملاً مجزا CKD: این الگو شبیه SKD است، با این تفاوت که در حالت CKD، قطعات به صورت منفصل به کشور مقصد وارد شده و برای تولید محصول نهایی، مونتاژ می‌شوند. از محصولاتی که با تأمین قطعات به صورت CKD تولید می‌شوند، می‌توان به خودرو رنو مگان از شرکت پارس خودرو اشاره کرد.
طبق مأموریت تعریف شده برای ایران کد، این سیستم برای محصولی کد ملّی صادر می‌کند که دارای ذات و ماهیت مشخصی باشد. این ذات یا ماهیت باید دارای شماره و مشخصات فنی بوده و در کاتالوگ محصول قابل ارائه باشد. بنابراین نوع عملّیات تجاری و نحوه تأمین محصول قابلیت دریافت کد ملی را ندارد و ورود کالا به صورت CKD یا SKD تأثیری در فرایند کدگذاری نخواهد داشت. با این تعریف ایران‌کد یا به یک محصول منسجم و قابل استفاده برای مشتری، کد ملّی می‌دهد یا اگر محصول هنوز مونتاژ نشده و به صورت قطعات مجزا است به تک تک قطعات آن (قطعات منفرد) کد می‌دهد.

  کالاهای فله

   کالاهای فله کالاهایی هستند که مقیاس اندازه‌گیری آن‌ها مشخص است ولی مقدارشان مشخص نیست. به بیان دیگر این کالاها قابل اندازه‌گیری هستند، به عنوان مثال ما قادر به اندازه گیری وزن یا حجم این کالاها هستیم ولی با مقدار مشخصی از این کالاها سر و کار نداریم. در کالاهای فله به دلیل مشخص نبودن مقدار کالا، کد ملّی برای واحد اندازه‌گیری یا مقیاس اندازه‌گیری آن کالا صادر می‌شود، کالاهای فله می‌توانند دارای بسته بندی یا فاقد بسته‌بندی باشند.
جدول 6-1 نحوه ارزش دهی با عناصر مختلف، مربوط به مقدار کالا را نشان می‌دهد. عناصر و ارزش‌های درج شده در این جدول فقط جنبه مثال دارند مثلاً می‌توان از هر واحد وزنی دیگری غیر از کیلوگرم نیز برای ارزش‌دهی به وزن استفاده کرد.

سيستم‌های تعاملی ایران‌کد

  ايران‌كد، مجموعه‌اي متشكل از اطلاعات، استانداردهاي اطلاعاتي، فرآيندها، شبكه عملّياتي، بسته‌هاي نرم‌افزاري و محصولات قابل ارائه از اطلاعات است كه بخشي از نيازهاي اطلاعاتي ذي‌نفعان اطلاعات كالاها و خدمات در كشور را پاسخ مي‌دهد. در حقيقت، ايران‌كد داده‌ها و اطلاعات پايه كالاهاي در گردش و خدمات جاري در سطح ملّي را از عرضه‌كنندگان دريافت كرده و با استفاده از استانداردهاي خود، اطلاعات تدوين‌شده را در اختيار ذي‌نفعان قرار مي‌دهد [19]. هم‌چنان‌كه اشاره شد، در يك سو تأمين‌كنندگان كالا قرار دارند كه قصد انتشار اطلاعات خود در زنجيره را دارند و در سوي ديگر نيازمندان اطلاعات قرار گرفته‌اند. شكل 11-1 تصويري كلي از مدل اطلاعاتي ايران‌كد ارائه مي‌دهد.

شکل11-1 مدل معماری اطلاعاتی ایران‌کد

  سه فرآيند اصلي ايران‌كد برای فراهم‌کردن اطلاعات استاندارد و انتشار آن‌ها عبارتند از:
1. ثبت اطلاعات
2. استانداردسازي اطلاعات
3. انتشار اطلاعات
كه ابزار و بسته‌هاي نرم‌افزاري  هر یک از این فرآيندها  در شكل 11-2 نشان داده شده است.

شکل 11-2 مدل معماري و فرآيندهاي اصلي ايران‌كد

در بخش انتشار اطلاعات، چنان‌که در شکل 11-2 دیده می‌شود، سه زیر سیستم انتشار اطلاعات وجود دارد: پرتال و سیستم مشترکین اطلاعاتی که اطلاعات استاندارد شده را به کاربران عمومی و کاربران خاص ارائه می‌دهند و در فصل‌های پیشین توصیف شده‌اند و هم‌چنین سیستم‌های تعاملی که در این‌جا تشریح می‌شود.
نیازهای متعددی در کشور وجود دارد که وجود سیستم‌های تعاملی برای دسترسی به اطلاعات به روز و خاص را لازم می‌سازد. برخي سيستم‌هاي عملّياتي كشور مثل سيستم تداركات الكترونيكي دولت كه تداركات سازمان‌هاي دولتي را مديريت مي‌كند يا سيستم‌هاي مشابه نياز به يك مرجع اطلاعاتي جامع از كالاها دارند تا هزینه‌های تدارکات حداقل و اثربخشی فرایندهای خرید حداکثر شود.

این سیستم‌ها براي اثربخشی به آخرين اطلاعات پايه اقلام در گردش در زنجيره‌های تأمین نياز دارند. هم‌چنین مديريت شبكه توزيع كشور به دسترسي دائم به آخرين اطلاعات زنجيره نياز دارد. ساختار اين سيستم‌ها به گونه‌اي است كه باید پيوسته از اطلاعات و تغييرات اطلاعات آگاه باشند يا حتي دقيقاً از قالب‌هاي اطلاعاتي ايران‌كد استفاده كنند.
ايران‌كد براي پاسخگويي به اين نيازها، سيستم‌های تعاملّي ايران‌كد را متناسب با نياز سيستم‌های در تعامل طراحی مي‌كند. در حال حاضر ايران‌كد سرويس‌دهي به سيستم تعاملی تداركات الكترونيكي دولت و هم‌چنين مديريت اطلاع‌رساني مجوزهاي كالا (مجوز استاندارد ملّي) را البته با دو رويكرد متفاوت بر عهده دارد.
مدل ارتباطي ايران‌كد در سيستم تعاملّي ايران‌كد يك ارتباط دوسويه است. بدين ترتيب كه اطلاعات صاحبان كالا از طريق ايران‌كد در اختيار سيستم متعامل با ايران‌كد قرار گرفته و پس از تأييد و احتمالاً افزودن اطلاعات بيشتر (مانند مجوز استاندارد) به ايران‌كد بر مي‌گردد و با تكميل كاتالوگ الكترونيكي، اين اطلاعات در اختيار دستگاه‌ها يا سازمان‌هاي متعامل ديگر و موارد لزوم، مثل سیستم تعاملی واردات، در اختیار درخواست‌کنندگان مجوز استاندارد برای واردات کالا قرار مي‌گيرد.

مديريت تعاملات در نظارت بر واردات

  به نظر می‌رسد بروز بسياري از این مشكلات، ناشي از عدم وجود يك سيستم يك‌پارچه و يك تعامل سازنده بين بخش‌هاي مختلف و دستگاه‌های درگیر است. منظور از تعامل برقراری ارتباط دو سویه میان فرایندها و دستگاه‌های مرتبط است. به عبارت ساده، هر يك از سازمان‌هاي درگير در واردات قادر به مديريت اطلاعات مورد نياز خود باشد و اين اطلاعات را با ديگر بخش‌ها به اشتراك گذارد. با اجراي اشتراك اطلاعات، فرآيندها نيز بايد به گونه‌اي بازطراحي شوند كه با تكيه بر قابليت‌هاي مفهوم به اشتراك گذاري اطلاعات، فعاليت‌هاي اضافي و غير ارزش‌افزا حذف شوند.
اين تعامل وقتي مؤثرتر خواهد بود كه تبادل اطلاعات با اطمينان، سرعت و دقت بيشتر صورت گيرد. بنابراين همان‌گونه كه مي‌دانيم، استفاده از قابليت‌هاي IT و تبادل الكترونيكي داده‌ها با EDI يا XML و مبتني بر وب مي‌تواند سودمند باشد.
از طرفي، نظارت بر واردات يكي از موضوعات مورد توجه عموم بوده است و همواره راه‌کارهای مختلفی برای آن پیشنهاد شده است. از مهم‌ترین مزایای نظارت بر واردات جلوگیری از ورود کالاهای بي‌كيفيت است که دارای دو کارکرد است. یکی حمایت از مصرف کننده و دیگری حمایت از تولید‌کننده داخلی. مصرف‌کنندگان خود به دو گروه مصرف‌کنندگان شخصی و تجاری تقسیم می‌شوند که هر دو از ذی‌نفعان کیفی‌سازی واردات هستند. مصرف کالاهای خارجی نامرغوب برای مصرف‌کنندگان زیان‌های مالی به بار می‌آورد و گاهی سلامت اشخاص را به خطر می‌اندازد. یک مصرف‌کننده نهایی ممکن است به خاطر استفاده از یک لنت ترمز غیر استاندارد در خودروی خود دچار سانحه شود یا سلامتی کودکی به خاطر استفاده از شیر خشک یا داروی فاقد مشخصه‌های کیفی لازم به خطر افتد.

هم‌چنین خریداران صنعتی کالا در صورتی که کالای نامرغوب خریداری کننددر فرایندهای خود دچار مشکلاتی نظیر از کار افتادن خط تولید، کاهش کیفیت محصول نهایی، از دست دادن مشتری، کاهش عمر ماشین‌آلات، افزایش هزینه‌های نگهداری و مواردی از این دست می‌شوند. در نتیجه نظارت بر کیفیت واردات از جمله فعالیت‌هایی است که دارای منافع عمومی متعدد  و به‌ويژه مزایای اقتصای، افزایش سلامت و رفاه عمومی است.
با توجه به مزایای پیش‌گفته، سيستم مديريت تعاملات با فراهم آوردن بستر تبادل اطلاعات میان ایران‌کد، سازمان ملّی استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران و سازمان توسعه تجارت، به جهت ايجاد ساز وكار لازم براي مديريت و نظارت بر ورود كالاهای مشمول استاندارد به كشور و جلوگيري از واردات كالاهاي بي‌كيفيت از ابتدای سال 1390 راه‌اندازی شده است.

این سیستم بر اساس ماده 4 آيين‌نامه اجرايي ايران‌كد مورخ 11/02/86 هيأت وزيران و قانون بودجه سال 1389 مبني بر انجام فرآيند‌هاي واردات كالا با كد‌ملّي کالا و اجراي قانون ارتقاي كيفي توليد خودرو و ساير توليدات صنعتي داخلي و آيين‌نامه اجرايي آن مورخ 15/9/89، طرح‌ریزی و طی تفاهم‌نامه‌ای بین ایران‌کد، سازمان استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران و سازمان توسعه تجارت، از  تاريخ 1/4/90 اجرايي شده است. اهداف این سیستم به شرح زیر است:
• اعمال فرآيند‌هاي سيستمي در ثبت، شناسايي و صدور مجوز‌هاي واردات اقلام تامين‌كنندگان‌
• اعمال نظارت بر ورود كالا در  راستاي جلوگيري از واردات كالا‌هاي غير كيفي
• ايجاد بستر مناسب براي اعمال سياست‌ها و خط‌مشي‌هاي كنترل و نظارت بر واردات كالا
• ايجاد تعادل داد و ستد اطلاعاتي عرضه‌كنندگان و مصرف‌كنندگان و كليه متوليان زنجيره صنعت و تجارت

در این سیستم، همان طور که در فصل چهارم توضیح داده شده، ایران‌کد وظیفه به عضویت درآوردن متقاضی واردات کالای مشمول استاندارد و دریافت و استاندارد کردن اطلاعات کالا را بر عهده دارد. البته تنها تفاوتی که عملکرد ایران‌کد در قبال گردآوری، استانداردسازی و انتشار اطلاعات پایه کالاهای دیگر با کالاهای مشمول استاندارد دارد، کاتالوگ الکترونیکی  حاصل از  آن است. کاتالوگ الکترونیکی کالاهای مشمول استاندارد متناسب با اطلاعات لازم براي هر کالا جهت مقایسه با استاندارد کیفی مرتبط تهیه می‌شود که سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران چارچوب و اجزاي اين اطلاعات را تعیین می‌کند، بنابراین ارائه آيتم‌هاي اطلاعاتي صرفاً به دلخواه عرضه‌کننده کالا نیست.
طبق قانون، نظارت بر کیفیت واردات بر عهده سازمان ملی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران است. البته این سازمان با توجه به حجم و گستره فعالیت‌ها جهت ارزیابی کیفی کالاها از شبکه شرکت‌های بازرسی متعبر خود بهره می‌گیرد و در عمل تنها نقش نظارت بر این ارزیابی را در سیستم تعاملی بر عهده دارد. پس از بررسی مدارک کیفی کالا و کاتالوگ الکترونیکی آن در مقایسه با استاندارد کالا، شرکت‌های بازرسی انطباق کالا با استانداردهای مرتبط را تأیید یا رد می‌نمایند. متقاضی واردات کالایی که ورود آن مورد تأیید قرار گرفته می‌تواند در آخرین مرحله در سایت سازمان توسعه تجارت برای ثبت سفارش خود اقدام نماید.
همان‌طور که ملاحظه شد در سیستم تعاملات سه سازمان درگیر هستند و هر کدام بخشی از فرایند نظارت بر واردات را انجام مي‌دهند. اگر این سیستم گسسته عمل می‌کرد هر بازرگان باید به سه سازمان جداگانه مراجعه کرده و درخواست‌های خود را پی‌گیری می‌کرد که مشکلات آن پیش‌تر مورد اشاره قرار گرفت. ایران‌کد با استاندارد کردن اطلاعات و فراهم نمودن بستر اطلاعاتی و ارتباطی میان سه سازمان در قالب وب-سرویس، یک درگاه خدماتی در سایت تعاملی به آدرس www.taamoli.ir ارائه کرده که امکان ارائه خدمات یک‌پارچه به بازرگانان متقاضی واردات کالاهای مشمول واردات را فراهم می‌کند.

شکل 11-3 سیستم تعاملات به عنوان بستر تبادل اطلاعات میان ایران‌کد، سازمان ملّی استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران و سازمان توسعه تجارت

  وظیفه این سایت برقراری ارتباط میان سه سازمان مورد اشاره در شکل 11-3 است. بازرگانان پیش از هر کاری باید عضو ایران‌کد باشند و برای کالاهایی که می‌خواهند وارد كنند کد ملّی دریافت نمایند. این فرایند در فصول پیشین به طور کامل توضیح داده شده است. بازرگان نخست با ورود به این سایت ثبت نام کرده و شماره قرارداد خود با یکی از شرکت‌های بازرسی مورد تأیید سازمان ملّی استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران را در سایت ثبت می‌کند. سپس بازرگان مي‌تواند کدهای ملّی کالاهای خود را مشاهده نماید و کاتالوگ الکترونیکی و مدارک کیفی مرتبط آن‌ها را جهت دریافت تأییدیه از شرکت‌ بازرسی طرف قرارداد ارسال نماید.

به این ترتیب اطلاعات لازم برای تأیید کالا از طریق این سایت در اختیار شرکت‌های بازرسی قرار می‌گیرد. هم‌چنین امکان نظارت سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران بر این فرایند در همین سایت فراهم شده است. اگر مدارک کیفی پیوست کدهای ملّی کالا مورد تأیید شرکت‌های بازرسی قرار گیرند این کدها به طور خودکار به سایت ثبت سفارش منتقل شده و در آن قابل مشاهده خواهند بود. در نتیجه بازرگان خواهد توانست سفارش کالای خود را در سایت ثبت سفارش ثبت نماید.
صدور و اطلاع‌رسانی الکترونیکی مجوزها مزایای متفاوتی را برای ذی‌نفعان حسب نقش آن‌ها در نظام بازرگانی و صنعتی کشور به همراه دارد که جدول 11-1 به طور خلاصه به معرفی آن‌ها می‌پردازد.
استفاده از كاتالوگ الكترونيكي كالا اين قابليت را دارد كه در صورت توسعه سيستم تعاملّي و فعال‌شدن ديگر سازمان‌هاي مجوز‌دهنده در اين سيستم چه در عرصه توليدات داخلي يا واردات كالا، مي‌توان صدور مجوز‌ها را با آن پشتيباني كرد و بسياري از مكاتبات كاغذي و فعاليت‌هاي اضافي حذف خواهد شد.

جدول 11-1 مزایای IMS به تفکیک ذی‌نفعان

   سیستم تعاملی گمرک

  گمرک، سیستم کنترلی ورود کالا به کشور است. هر واردکننده‌ای برای وارد کردن کالا به کشور باید کالای خود را با استفاده از مدارکی نظیر پروفورما به گمرک اظهار کند و گمرک وظیفه ارزیابی مجاز بودن ورود کالا به کشور و هم‌چنین محاسبه مالیات آن را که به تعرفه گمرکی معروف است، بر عهده دارد. تعرفه گمرکی بر حسب جایگاه کالا در ساختار طبقه‌بندی HS که در فصل سوم تشریح شده است، محاسبه می‌شود. تعیین این جایگاه و محاسبه تعرفه گمرکی کاری کارشناسی است که بر عهده کارشناسان خبره گمرک قرار گرفته است.

آن‌چه که به دقت در این کارشناسی و نیز جلوگیری از اعمال سلیقه و ثبات رویه در آن می‌انجامد، شناسایی دقیق کالا در یک سیستم یک‌پارچه است به طوری که کارشناسی کالاهای اظهار شده در تمام گمرک‌های کشور فقط با کمک یک مجموعه‌ اطلاعات استاندارد شده در چارچوب کاتالوگ الکترونیکی ایران‌کد انجام گیرد و نتیجه کارشناسی کالاها برای تعیین تعرفه‌ها در این سیستم ثبت و قابل رهگیری باشد. به این ترتیب امکان نظارت یک‌پارچه گمرك بر کارشناسی تعرفه‌ها افزایش یافته و رویه کارشناسی به سمت یک‌پارچگی و یکنواختی پیش خواهد رفت.

جدول 6-1 نحوه ارزش دهی با عناصر مختلف

کالای قابل شمارش

  کالای قابل شمارش کالایی است که مقدار و بسته‌بندی معین و قابل تفکیکی دارد. به نحوی که می‌توان کالا را به لحاظ تعداد آن شمرد. هر بسته کالا در این حالت با بسته دیگر هیچ گونه تفاوتی ندارد، کاملاً یکسان است و می‌توان با دیگری جایگزین نمود. در این حالت مقدار کالایی را که قصد داریم کد ملی برای آن صادر کنیم، حتماً باید مشخص نماییم. مقدار می‌تواند شامل وزن، حجم، طول، ابعاد یا تعداد در واحد کالا باشد.

  کالاهای سفارشی

  در تمام دسته‌های پیش گفته، نوعی از کالاها به نام کالاهای سفارشی نیز وجود دارد. کالای سفارشی کالایی است که به سفارش مشتری و بر اساس مشخصات و نیازمندی مشتری تولید می‌شود و به صورت انبوه و محصول ثابت در خروجی خطوط تولید مطرح نیست. در واقع کالاهای سفارشی محل آمیختن کالا و خدمت است. کالاهای سفارشی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1. کالاهای سفارشی مقیاس‌پذیر مانند کابینت آشپزخانه، پرده یا … که همانند یک متر لوله یا یک کیلوگرم کالای فله صاحب کد ملّی می‌شوند. در این حالت تعدادی از عناصر کارکردی کالا را به عنوان مقادیر ثابت در نظر گرفته و همچون کالاهای فله کد ملی را برای واحد اندازه‌گیری کالا صادر می‌نماییم. به عنوان مثال پرده که به طور سفارشی در ابعاد مختلف، متناسب با ابعاد پنجره در هر محل ساخته می‌شود.
2. کالاهای سفارشی خارج از دسته فوق کالاهایی هستند که تنوع نامحدودی در اجزاء تشکیل دهنده دارند و بر اساس مقیاس اندازه گیری نیز عرضه نمی‌شوند. این کالاها در قالب مجموعه‌ای از کالاها (سیستم کالا) و خدمات (سیستم خدمات) معرفی می‌شوند، مانند تابلو برق، آسانسور یا سیستم سردخانه. در این حالت کد ملی برای اجزای تشکیل دهنده سیستم یا دستگاه تولید می‌شود.

جدول 5-1 جدول مقایسه ایران‌کد با سایر سیستم‌های کدگذاری

 نظام توزيع و ايران‌كد

  توزیع، دربرگیرنده تمام کانال‌ها، فرایندها و وظایف شامل بر انبارش و حمل و نقل است که برای رساندن یک محصول به مشتری نهایی آن انجام می‌گیرد. در توزیع، مواد اولیه و اجزاء از تأمین‌کنندگان به سمت تولیدکنندگان حرکت داده می‌شوند در حالی‌که محصولات نهایی از تولیدکنندگان به سمت مشتری نهایی حمل می‌شوند. اثربخشی در توزیع یعنی کالا به مقدار درخواستی، در زمان نیاز و در مکان مناسب به دست مصرف کننده خود برسد.

بدین ترتیب در شرايط ايده‌آل بايد سياست‌هاي کلي توليد و توزيع در سازمان با هم مرتبط و هماهنگ باشند تا هدف اصلی مدیریت زنجیره تأمین در ارائه کالای مطلوب مشتری در زمان و مکان درست و با کمترین هزینه تحقق یابد. درباره بسياري از کالاها، هزینه عوامل توزيع شامل بر عمده فروش، خرده فروش، نماينده‌ها، واسطه‌ها و بنکدارها سهم مهمی از قيمت محصول را به خود اختصاص مي‌دهند و این سهم در آمریکا 20 درصد برآورد شده است [18]. بنابراین مديران شرکت‌های تولیدی یا بازرگانی همواره کوشش می‌کنند تا حد امکان سیستم توزیع خود را کم هزینه و اثربخش‌تر کنند.
شبکه توزیع مناسب می‌تواند امکان تحقق بسیاری از اهداف مدیریت زنجیره تأمین، از کاهش هزینه‌ها گرفته تا افزایش پاسخ‌گویی به مشتری را فراهم کند. در نتیجه شرکت‌های فعال در یک صنعت نیز بسته به شرایط و استراتژی‌های خود کانال‌های توزیع متفاوتی را برمی‌گزینند. انتخاب درست یک کانال یا به عبارت کامل‌تر شبکه توزیع، به برآوردن نیازهای مشتری با هزینه‌های کمتر می‌انجامد که می‌تواند توان رقابتی زنجیره تأمین را افزایش دهد.

شبکه‌های توزيع

  شبکه توزيع شامل شبکه‌ای از افراد و سازمان‌هايي است که انتقال کالا را از توليد‌کننده به مشتری نهایی آن بر عهده دارند. عملکرد شبکه توزیع بر مبنای دو شاخص کلی پاسخگویی به نیازهای مشتریان و هزینه برآوردن نیازهای مشتریان ارزیابی می‌شود [18]. بنابراین یک شرکت برای انتخاب شبکه توزیع خود باید پیامد هر شبکه توزیع را بر ارائه خدمت به مشتری و نیز هزینه‌های آن بررسی کند.
مشتریان برخی محصولات‌ نظیر خودرو، زمان پاسخ‌گویی طولانی‌تری از زمان سفارش تا دریافت محصول تحمل می‌کنند. بنابراین عرضه این محصولات تسهیلات توزیعی کمتری را نیاز دارند که ممکن است این تسهیلات به علّت تراکم کمتر، از مشتری فاصله زیادی داشته باشد. مثالی از این گونه، نمایندگی‌های فروش خودرو است که تراکم کمتر و فاصله بیشتری را نسبت به عموم مصرف کنندگان دارند.  شرکت‌های عرضه‌کننده این کالاها می‌توانند بر روی افزایش ظرفیت عرضه تمرکز کنند. اما اگر شرکت مشتریانی داشته باشد که زمان پاسخ کمتری را طلب می‌کنند باید تسهیلاتی فراهم کند که به مشتریان نهایی نزدیک‌تر باشد مانند نمایندگی‌های عرضه محصولات غذایی. به این ترتیب کاهش زمان پاسخ مورد انتظار مشتری باعث تلاش بیشتر تولید‌کننده برای افزایش تسهیلات شبکه توزیع می‌شود و به این ترتیب هزینه‌های موجودی‌های مورد نیاز برای پاسخ به مشتریان را نیز افزایش می‌دهد. در مجموع طراحی شبکه‌های توزیع، هزینه‌های زیر را در زنجیره تأمین تحت تأثیر خود قرار می‌دهد [18]:
• هزینه‌های موجودی: همان‌طور که طرح شد، شبکه گسترده نیازمند موجودی پراکنده و بیشتر است. اما شبکه متمرکز موجودی کمتری نیاز دارد
• هزینه‌های حمل و نقل: هرچه شبکه گسترده‌تر و مشتریان نیازمند پاسخ‌گویی بیشتر باشند، حمل و نقل بیشتری مورد نیاز است
• هزینه‌های تسهیلات و مدیریت مواد: شبکه گسترده‌تر تسهیلات بیشتری نیاز دارد. هم‌چنین مدیریت مواد در آن پیچیده‌تر و گسترده‌تر است
• اطلاعات: پاسخگویی به نیاز مشتری بدون شبکه یک‌پارچه اطلاعاتی به سختی ممکن است و هزینه‌های زیادی را دربر دارد. جریان صحیح و سریع اطلاعات در پاسخ به نیاز مشتریان با کمترین هزینه نقش اساسی دارد

انواع شبکه‌های توزیع

  عرضه‌کنندگان کالا برای تحویل کالای مورد نیاز مشتریان در حداقل هزینه باید درباره دو موضوع کلیدی تصمیم‌گیری کنند: (1) آیا کالا را به محل مشتری برسانند یا مشتری آن را در محل از پیش‌ تعیین شده‌ای مثل فروشگاه تحویل خواهد گرفت؟ (2) آیا کالا را از طریق واسطه‌ها یا مکان‌های واسط عرضه کنند؟
بر اساس صنعتی که شرکت عرضه‌کننده کالا در آن فعالیت می‌کند و تصمیم آن درباره دو موضوع بالا، شبکه‌های توزیع متعددی قابل شناسایی است که در ادامه به برخی از آن‌ها پرداخته می‌شود:
1. انبارش بر عهده تولید‌کننده و حمل مستقیم: در این نوع شبکه تولید/عرضه‌کننده کالا را بر اساس سفارش مشتری نهایی به طور مستقیم به وی تحویل می‌دهد و نقش خرده فروش فقط مدیریت سفارش مشتری است. خرده فروش فاقد موجودی کالاست. بسیاری از شرکت‌هایی که فروش الکترونیکی دارند از این نوع شبکه توزیع بهره می‌برند. مهم‌ترین مزیت این نوع شبکه متمرکز شدن موجودی‌ها نزد عرضه‌کننده اصلی است. اما از طرف دیگر هزینه حمل و نقل بالاست. در این نوع شبکه، زیرساخت اطلاعاتی بسیار اهمیت دارد چون باید خرده فروش اطلاعات آماده بودن محصول را داشته باشد و مشتری هم باید به روشنی از وضعیت پردازش سفارش نزد تولید‌کننده آگاهی یابد.
2. انبارش بر عهده تولیدکننده و مونتاژ محصول در مرحله حمل: مانند نوع قبلی است با این تفاوت که محصول نهایی ترکیبی از محصولات بیش از یک تولیدکننده است و در مراکزی در شبکه عرضه، حین حمل این اجزاء با هم ترکیب می‌شوند.

برای مثال شرکت دل (Dell)سفارشی مبنی بر یک رایانه شخصی دل با مانیتور سونی دریافت می‌کند. رایانه‌ها و مانیتورها از کارخانه اصلی خود ارسال می‌شوند و در مرکز ترکیب بسته به خواسته مشتری با هم ترکیب می‌شوند. یکی از مزایای این شبکه،‌ متمرکز شدن موجودی تولید‌کننده و نیز به تعویق انداختن ترکیب محصول نهایی تا دریافت سفارش است. هزینه‌های حمل این شبکه کمتر از نوع قبلی است اما هزینه‌های هماهنگی آن به علّت ترکیب تأمین از چند مرجع عرضه، بیشتر است. در این نوع شبکه، زیرساخت اطلاعاتی اهمیت بیشتری دارد چون باید خرده فروش و عرضه تولید‌کنند‌گان و واحد ترکیب حین حمل، با هم هماهنگ باشند.
3. انبارش بر عهده تولید‌کننده یا توزیع‌کننده و دریافت کالا بر عهده مشتری: در این حالت موجودی نزد تولیدکننده یا در انبار توزیع‌کنندگان نگهداری می‌شود و مشتریان برای خرید کالا به محل توزیع‌کننده مراجعه می‌کنند. در این حالت مشتریان ممکن است سفارش خود را به صورت تلفنی یا برخط داده باشند. در این حالت به علت امکان یک‌پارچه کردن هزینه موجودی‌ها قابل کاهش دادن است. اما هزینه پردازش سفارش به علت عرضه کالا بر اساس سفارش هر مشتری که به محل توزیع مراجعه کرده زیاد است. در این سیستم برای هر مشتری مراجعه کننده باید هزینه‌ای جهت پردازش سفارش صرف شود که ممکن است هزینه زیادی باشد مگر از سیستم‌های اطلاعاتی و انبارش مناسب بهره‌گیری شود. اما هزینه‌های حمل و نقل این شبکه توزیع کم است چون کالاهای سفارشی به طور یک‌جا در یک محل عرضه می‌شوند.
4. انبارش بر عهده خرده فروش و دریافت کالا بر عهده مشتری: این حالت سنتی شبکه توزیع است که نوع غالب در کشورمان است. در این نوع شبکه عرضه، مشتری به خرده فروشی مراجعه می‌کند و کالای خود را دریافت می‌کند. البته ممکن است سفارش آن را پیش‌تر به صورت تلفنی یا اینترنتی داده باشد. نگهداری موجودی در خرده فروشی‌ها می‌تواند به افزایش هزینه‌های نگهداری موجودی بینجامد.

هزینه‌های تسهیلات این شبکه توزیع زیاد است چون باید خرده فروشی‌های متعددی تأسیس و نگهداری شود. هم‌چنین اگر مشتری به صورت حضوری خرید کند یک سیستم اطلاعاتی حداقلی هم می‌تواند پاسخ‌گوی نیازهای اطلاعاتی شبکه باشد اما اگر سفارش‌های اینترنتی و تلفنی هم افزوده شود سیستم اطلاعاتی باید دقیق‌تر و گسترده باشد.
از انواع سیستم‌های عرضه در داخل کشور که از این شبکه توزیع استفاده می‌کنند می‌توان به فروشگاه‌های زنجیره‌ای، تعاونی‌های مصرف و نمایشگاه‌های عرضه مستقیم کالا اشاره کرد.

نقش اطلاعات در كاهش هزينه‌هاي توزیع كالا

  هر يك از عناصر نظام توزيع با چالش‌ها و مشكلات متعددي در حوزه قوانين، عملّيات و فرآيندها مواجه هستند. يكي از چالش‌هاي مهم و اساسي در توزيع كالا، دسترسي به اطلاعات مناسب و قابل اعتماد از كالا و صاحبان كالا است كه مبناي بسياري از تصميم‌گيري‌ها است و نيازمندان كالا با آن نيازهاي خود را بهتر شناسايي كرده و تأمين‌كنندگان نيز امكانات خود را بهتر معرفي می‌کنند.
کالا برای رسیدن به دست مشتری نهایی در هر شبکه توزیع، باید از گره‌های مختلفی عبور کند و هريك از این گره‌های توزيع با وجود ایجاد ارزش افزوده (نزدیک کردن کالا به محل مصرف)، هزينه‌اي را ایجاد می‌کنند. اين هزينه، هزینه‌های شناسایی و طبقه‌بندی کالا در انبارها و حمل و نقل، فرایند حمل و نقل، انبارش و فرایندهای فروش را دربر می‌گیرد. هم‌چنین یکی از هزینه‌های توزیع ممکن است در ساده‌ترين شكل، ناشي از طولاني‌تر شدن ورود کالا به بازار باشد. پس هر بهبودي در هزينه‌هاي توزيع مي‌تواند به كاهش هزينه‌های تمام‌شده كالا منجر شود كه اين يكي از عوامل تعيين‌كننده در تصميم‌گيري مشتري است.
هر يك از عناصر شبكه توزيع با شناسايي نيازهاي خود براساس اطلاعات دریافتی از عناصر پايين‌دست و ارسال اطلاعات تأمين آن نیازها از عناصر بالادست درگير است، دقت و صحت اطلاعات اقلام در جريان در زنجيره‌هاي تأمين و شبكه‌هاي توزيع از بروز دوباره‌كاري‌ها و افزایش هزينه‌های توزیع جلو‌گيري می‌كند که كاهش هزينه تمام‌شده، افزايش رضايت مشتري، افزايش درآمد و فراهم آمدن امکان توسعه بازار را فراهم می‌کند.
يكي از هزينه‌هاي عمده‌اي كه در توزيع به قيمت تمام‌شده افزوده مي‌شود، هزينه‌هاي حمل و نقل است كه انتخاب روش حمل و نقل متناسب با نياز كالا و شبکه توزیع مي‌تواند آن را كاهش دهد. استفاده از ابزار نمايشي مناسب مانند باركدها و برچسب‌هاي RFID نیز سرعت و دقت خواندن و تبادل اطلاعات بين عناصر شبكه توزيع را افزايش مي‌دهد که خود به افزایش کارایی شبکه توزیع می‌انجامد و در نتیجه کاهش هزینه‌های شبکه را در پی دارد.
تبادل اطلاعات كالا در زنجيره‌هاي تأمين و شبکه توزيع يك چالش اساسي در سطح جهاني محسوب می‌شود. براي رفع اين چالش استانداردهاي متعددي با اهداف گوناگون و به صورت ملّي، منطقه‌اي و جهاني ايجاد و ارائه شده‌اند که در فصل چهارم به آن پرداخته شد. ايران‌كد با توجه به فصول پیشین، با سه فرآيند اصلي ثبت، استانداردسازي و انتشار اطلاعات پايه اقلام كالاي در گردش در سطح ملّي و هم‌چنين اطلاعات تأمين‌كنندگان آن‌ها مي‌تواند واسط اطلاعاتي مناسبي بين شركت‌هاي توليدي، شركت‌هاي پخش و توزيع، فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي و خرده‌فروشي و مشتري باشد. ايران‌كد هم‌چنان‌كه پيش‌تر اشاره شده داراي امكان جستجوي تحت وب و تعامل سيستمي با دیگر سیستم‌های فعال در خرید و تدارکات کالاست که این نقش در حالت‌هاي مختلف توزيع در شکل 8-1 نشان داده شده است.

شکل 8-1 نقش اطلاعاتي ايران‌كد در نظام توزيع

  منافع ايران‌كد براي نظام توزيع
با آن‌چه از ايران‌كد مي‌دانيم و آن‌چه از نظام توزيع و انواع كانال‌هاي توزيع در اين فصل بيان كرديم، برخي از منافعي كه از پياده‌سازي ايران‌كد براي عناصر مختلف توزيع متصور و مورد انتظار است به شرح زير است كه تحقق آن‌ها نيازمند هم‌سويي و هماهنگي همه دستگاه‌ها و نهادهاي درگير در توزيع در كشور است.

• فراهم آوردن امکان شناسايي بهتر تأمين‌كنندگان و توليد‌كنندگان برای فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي، خرده‌فروشي‌ها و شركت‌هاي پخش؛ وجود يك بانك اطلاعاتي جامع، معتبر و به روز كه اطلاعات عرضه‌كنندگان و كالاهاي آن‌ها را در اختيار بخش خرده‌فروشي و به ويژه فروشگاه‌هاي بزرگ و زنجيره‌اي قرار دهد مي‌تواند زمينه مديريت بهتر تداركات را براي آن‌ها فراهم كند كه اين امر به كاهش هزينه‌هاي فروشگاه‌ها، ايجاد تنوع در محصولات قابل ارائه و افزايش رضايت مشتري منجر مي‌شود. ايران‌كد امكان دسترسي به اين اطلاعات را به صورت سيستمي و تحت وب و حتي به صورت سفارشي براي سیستم خرده‌فروشی فراهم كرده است.
• توسعه بازارهاي قابل دسترس برای توليد‌كنندگان و شركت‌هاي پخش از طريق كانال‌هاي ارتباطي ایران‌کد؛ جزئيات محصولات توليد‌كنندگان و عرضه‌كنندگان و آخرين تغييرات در تنوع و مشخصه‌هاي محصولات آن‌ها از طريق كانال‌هاي اطلاع‌رساني ايران‌كد در اختيار مشتريان قرار مي‌گيرد و اين امر دامنه توزيع و فراگيري محصولات در بازار را افزايش داده و علاوه بر آن يك فضاي رقابتي ايجاد مي‌كند.
• بهبود فرآيند فروش و تسهيل مديريت فروش براي توليد‌كنندگان؛ ايران‌كد علاوه بر معرفي محصول به مشتريان، با توليد كاتالوگ‌ها، كدها و نام‌هاي استاندارد، تراكنش‌هاي بين خريدار و بخش فروش شركت‌هاي توليدي را تسهيل مي‌كند.
• افزايش قابليت اطمينان توزيع كالا در كشور؛ با توجه به گستردگي شبكه و كانال‌هاي اطلاع‌رساني ايران‌كد، اطلاعات كالا در همه مناطق جغرافيايي كشور به مشتريان عرضه و به روز مي‌گردد و هم‌چنین با كمك نام‌ها و كدهاي استاندارد، اجزای نظام توزیع می‌توانند خطاي تطبيق عرضه و تقاضا در شبكه توزيع را كاهش دهند.
• بهبود روابط خرده‌فروشان و شركت‌هاي پخش از طريق اصلاح كانال‌هاي توزيع؛ با دسترسي به مشخصه‌هاي محصولات و استفاده از آن در مديريت بهتر حمل و نقل در شبكه توزيع و تسهيل دسترسي به اطلاعات محصولات براي خرده‌فروشان، فرآيند توزيع تسريع شده و اطمينان متقابلي بين توزيع‌كنندگان و خرده‌فروشان ايجاد می‌شود.
• كاهش هزينه‌هاي توزيع و خريد در كل شبكه توزيع و براي همه عناصر شبكه؛ همان طور که در فصول گذشته شرح داده شد، استانداردسازي داده‌ها و يك‌پارچه‌سازي در سيستم‌هاي تداركات، خريد و توزيع منجر به كاهش هزينه‌ می‌شود و ايران‌كد نيز همین کارکرد را دارد.
• افزايش رضايت مشتري و ايجاد اطمينان در او و حفظ بازار؛ توزيع مناسب، دسترسي مشتري به كالاي مورد نياز را در پي دارد و دسترسي به اطلاعات كالا به كالا اعتبار بيشتري مي‌بخشد و در مجموع رضايت مشتري را به همراه دارد و نتيجه آن پایداری سهم بازار است.
• امكان تنظيم بازار با مديريت بهتر توزيع؛ درصورت تعامل ايران‌كد به عنوان مرجع اطلاعات پايه كالاها،  اتحاديه‌ها، صنوف و تشكل‌هاي نظارتي مانند سازمان حمايت از مصرف‌كننده و توليد‌كننده، امكان رقابت سالم، قيمت‌گذاري صحيح و مديريت بازار فراهم مي‌شود.
• حذف واسطه‌هاي غير ارزش افزا؛ اگر توان ايران‌كد در شفاف‌سازي اطلاعات با هم‌یاری ديگر نهادها و شركت‌هاي شبكه توزيع كشور همراه شود، زمينه سوء استفاده‌ برخی واسطه‌های غیر ارزش افزا از بين مي‌رود.
• ايجاد فضاي رقابت سالم اقتصادي؛ ناگفته پيداست كه برآيند بهبود كانال‌هاي توزيع، شفاف‌سازي اطلاعات، توجه به نياز‌هاي مشتري و همه موارد مطرح‌شده قبل چيزي جز فضاي سالم رقابت به دنبال نخواهد داشت.
عضویت در ایران‌کد
مرکز ملّی شماره‌گذاری کالا و خدمات ایران برای فراهم کردن زمینه ارائه خدمات خود، افراد حقیقی و حقوقی فعال در عرصه تولید و عرضه کالا و خدمات را به عضویت خود در می‌آورد. فرایند عضویت در گذشته به دو شکل انجام می‌گرفت. در شکل اول درخواست کننده عضویت، درخواست خود را به صورت اینترنتی در پرتال ایران‌کد ثبت و سپس برای تکمیل ثبت‌نام و ارائه مدارک لازم به یکی از نمایندگی‌ها مراجعه می‌کرد.

در شکل دوم، درخواست کننده از ابتدا به نمایندگی مراجعه می‌کرد و تمام مراحل کار را با خدمت گرفتن از نمایندگی انجام می‌داد. در ادامه توسعه فعالیت ایران‌کد و برای بهبود فرایند عضویت و فرایندهای مرتبط، از ابتدای سال 1392، پرتال جدید ایران‌کد راه‌اندازی شد و در پی آن فرایند عضویت نیز تغییر کرده و کاملاً آنلاین شد. به این ترتیب درخواست کننده عضویت، تمام مراحل ثبت نام و بارگذاری مدارک را به صورت اینترنتی انجام می‌دهد و در پی آن مزایای زیر در سیستم عضویت مرکز به دست آمده است:
• عمده مسؤولیت فرایند عضویت بر عهده درخواست‌کننده قرار گرفته است و بنابراین امکان خطا یا تأخیر نمایندگی در فرایند عضویت حذف شده است.
• مدیریت اسناد الکترونیکی در سیستم عضویت فراهم شده است.
• برای اعضای فعلی، امکان تکمیل اطلاعات و اسناد الکترونیکی در فرآیند ویرایش به سادگی فراهم شده است.
• دسترسی به آخرین نسخه الکترونیکی اسناد و مدارک اعضاء برای ایشان، نمایندگی‌ها و ایران‌کد ممکن شده است.
• گزارش‌های مالی مناسبی برای اعضاء و نمایندگی‌ها طراحی شده که به صورت آنلاین قابل دسترسی است.
• عملیات مالی عضو تسهیل شده است به این ترتیب اعضاء نیازی به اعلام واریزی ندارند و صدور پیش فاکتور نیز آنلاین انجام می‌گیرد.

بازدیدها: 70