ریزمغذی ها و غنی سازی

بدن موجودات زنده برای انجام فعالیت های حیاتی به مقدار اندکی ویتامین ها و املاح نیاز دارد . کمبود این مواد که به آنها ریز مغذی می گویند عوارض زیادی را به حیات فرد و جامعه تحمیل می کند . برخی از این مواد مغذی دارای نقش های بسیار حیاتی در بدن هستند و کمبود آنها مشکلات جدی و جبران ناپذیری را ایجاد می کند و در برخی موارد حتی به مرگ منتهی می شود . اما خوشبختانه تمامی این مشکلات و آثار پدید آمده به راحتی قابل کنترل و پیشگیری است در صورتی که سیاست های مناسبی در سطح کلان اتخاذ شود می توان به جذب کامل آن نائل آمد . اگر مواد مغذی مورد نیاز در مقادیر اندک و روزانه توسط افراد جامعه مصرف شود ، هیچ کدام از علائم و مشکلات ذکر شده ایجاد نخواهد شد . کشورهای توسعه یافته سالهاست که به کمک اجرای برنامه های مختلف توانسته اند این ویتامین ها و مواد معدنی را در برنامه غذایی روزانه مردم وارد نموده و کمبود برخی از آنها را کنترل نمایند .

ویتامین A ، ید و آهن جزء ریز مغذی های بسیار مهم و شناخته شده ای هستند که کمبود آنها در سطح وسیعی از مناطق مختلف جهان شایع است . به همین دلیل اقدامات وسیعی در سطح جهانی برای غلبه بر کمبود آنها صورت گرفته است . در کشور ما علاوه بر کمبود ید و آهن کمبود روی، کلسیم و ویتامین D نیز شایع است . کمبود ویتامینA نیز گرچه در سطح کشور در حد متوسط گزارش می شود ولی در بعضی از مناطق قابل توجه است خوشبختانه امروز راهکارهای اصلی مقابله با کمبود ریز مغذی ها در دنیا شناخته شده و شامل ۴ راهکار اصلی اصلاح عادات و الگوهای غذایی ، مکمل یاری ، غنی سازی و ارتقاء سطح بهداشت عمومی است و توصیه سازمان های بین المللی از جمله سازمان جهانی بهداشت ، به کارگیری همه آنها با توجه به شرایط و امکانات موجود است . در کشور ما به دلیل شیوع کمبود برخی از ریز مغذی ها سالهاست که برنامه های کنترل و پیشگیری از اختلالات ناشی از کمبود آنها در دست اجراست و غنی سازی نمک باید از سال ۱۳۶۸ از جمله تجربه های موفق در این زمینه است.

غنی سازی در اصل افزوردن مواد مغذی به میزان مورد نیاز یا بخشی از RDI به یک غذای اصلی و پایه ارزان در دسترس تمامی جامعه است به نحوی که با مصرف منظم ان ماده غذایی ، به مرور زمان شیوع کمبود آن ماده غذایی در جامعه کاهش پیدا کند . از ابتدای قرن بیستم غنی سازی ماده غذایی نقش به سزایی در تامین مواد مغذی مورد نیاز جوامع مختلف ایفاء نموده است و طی ۴۰ سال گذشته کمبود مواد مغذی متعددی از اروپا و آمریکای شمالی به طور کامل حذف شده است . در کشورهای در حال توسعه غنی سازی مواد غذایی به سرعت در حال گسترش و توسعه است . یکی از تجارب جهانی مفید غنی سازی ، افزودن ید به نمک است که توانسته است نتایج بسیار رضایت بخشی را داشته باشد . غنی سازی مواد غذایی باید ، آهن و ویتامین A توانسته بهره هوشی کودکان را ۱۵ -۱۰ نمره بهبود ببخشد ، مرگ مادران را به یک سوم برساند و مرگ نوزادان و کودکان را تا ۴۰ درصد کاهش دهد و علاوه بر آن سبب افزایش توانایی و قدرت انجام کار گردد . یکی از راههای پیشگیری از کمبود ریز مغذی ها افزودن آن ماده مغذی به یک غذا و خصوصاً نوع غذایی است که گروه در معرض خطر آن را مصرف می کنند . این کار را غنی سازی می گویند.

اصول غنی سازی شامل نکاتی در انتخاب نوع ماده غذایی است که باید غنی گردد و بدین لحاظ توجه به موارد زیر بسیار ضرور است در واقع ماده غذایی که بر ای غنی سازی انتخاب می شود باید : جمعیت زیادی را تحت پوشش قرار دهد . مصرف آن منظم و به میزان نسبتاً ثابت باشد . سهم مناسبی از آن ، بخش عمده نیاز به ریز مغذی افزوده شده را تامین می کند . میزان مصرف به شرایط اقتصادی و اجتماعی مرتبط نباشد . امکان مصرف زیاد از حد آن کم باشد . تغییری در پذیرش و استقبال مردم پس از افزودن بوجود نیاورد . به دلیل غنی سازی در کیفیت آن تغییری بوجود نیاید .
کشورهای مختلف در سرتاسر جهان غنی سازی مواد غذایی مختلفی نظیر نمک ، شکر ، روغن ، آرد و برنج را استفاده می کنند . در کشور ما نیز آرد گندم ، به دلیل دارا بودن تمامی شرایط ذکر شده ماده غذایی مناسبی برای غنی سازی است .

چرخه غنی سازی مواد غذایی The food fortification – Cycle

برنامه غنی سازی در ایران با غنی سازی نمک با ید از سال ۱۳۶۸ با تشکیل کمیته کشوری پیشگیری و کنترل اختلالات ناشی از کمبود ید آغاز شد . کشور ما در بین کشورهای منطقه مدیترانه شرقی اولین کشوری بود که به تولید و توزیع نمک ید دار در سطح جامعه اقدام نمود و در دهه های گذشته به موفقیتهای چشمگیری نیز دست یافته است .

به طوری که در سال ۱۳۷۵ با احراز دو شاخص عمده یکی مصرف بیش از ۹۰ درصد خانوارها از نمک یددار و دیگری بالا بودن میانه ید ادرار از ۱۰ میکرو گرم در دسی لیتر نزد دانش آموزان مدارس (شاخص کافی بودن دریافت ید جامعه )به عنوان کشور عاری از اختلالات ناشی از کمبود ید در منطقه شناخته شده است . پس از آن وقتی در سال ۱۳۷۴ اجلاس منطقه ای کنترل و پیشگیری اختلالات ناشی از فقر آهن د رتهران با تاکید بر استفاده از ۴ استراتژی در کنار هم به پایان رسید ، دفتر منطقه ای سازمان جهانی بهداشت کارگاه های متعددی را در عمان و لبنان برگزار نمود تا طی آن کارشناسان بهداشتی منطقه را با اصول و اجزای غنی سازی آشنا نماید اما به دلیل سوالات متعدد و نکات مبهمی که در آن زمان وجود داشت و از همه مهم تر نبود اعتبار لازم عملاً برنامه غنی سازی در کشورها شروع نشد تا سرانجام در سال ۱۹۹۹ پس از ارسال قطعنامه ۳ جانبه از طرف MI/UNICEF/WHO که بخشی از هزینه های غنی سازی را تقبل نمودند با پیگیریهای مکرر دفتر بهبود تغذیه جامعه برای اجرائی نمودن برنامه غنی سازی در کشور و پیدا کردن پاسخ برخی از سوالات که کماکان مبهم باقی مانده بود پروژه غنی سازی آرد با آهن و اسید فولیک در استان بوشهر آغاز شد . دلایل انتخاب استان بوشهر ، شیوع بالای مشکل کمبود آهن ، حمایت مسئولین و شرایط آب هوایی استان بود تا بتوان میزان پایداری ملح انتخاب شده برای غنی سازی را در شرایط گرما و رطوبت بالای هوا مطالعه نمود.

برنامه غنی سازی آرد در این استان باید به سوالات ذیل پاسخ می داد :
۱- توانایی کارخانه تولید کننده آرد مورد نظر برای افزودن آهن
۲- راه کارهای مقرون به صرفه برای پایش برنامه
۳- روش های آزمایشگاهی لازم برای کنترل کیفیت آرد و نان
۴- وظایف کلیه ارگانهای مرتبط ، مسئولین اجرایی کارخانه و …
۵- هزینه ها ی لازم برای اجرای برنامه در سطح ملی
۶- پذیرش نان غنی شده
۷- میزان قیمت افزوده شده به محصول

هزینه غنی سازی آرد در ایران :

هزینه غنی سازی آرد به ازای هر فرد در سال حدود ۱۲۰-۱۰۰ تومان است در حالی که با شیوع ۲۰ درصدی فقر آهن و GDP معادل ۱۷۰۰ دلار در سال ۱۳۸۰ ، کارشناسان سازمان جهانی بهداشت ضرر و زیان حاصل از کم خونی فقز آهن را برای هر فرد در سال ۷۶۰۰ تومان برآورد کرده اند . در مجموع با مصرف هزینه های بالغ بر ۸ میلیارد تومان می توان تمامی آردهای موجود در کشور را غنی کرد که بدین ترتیب از ضرر و زیان معادل ۲۸۲ میلیون دلار در سال که حاصل از اختلالات ناشی از کم خونی و فقر آهن در کشور است جلوگیری خواهیم نمود.
بر اساس این محاسبات سود حاصل از غنی سازی آرد به ازای یک دلار ۸۴ دلار آمریکا می شود . پایش برنامه های غنی سازی از اهمیت ویژه برخوردار است و تضمین کننده موفقیت آنست منظور از این کار حصول اطمینان از انجام صحیح عملیات در تمام مراحل تولید ، توزیع و مصرف می باشد

. آزمایشگاه های کنترل غذا و دارو در ارائه آموزش های نظارت در تمام سطوح شامل کارخانه تولید کننده پرمیکس (ماده ای حاوی مقدرا معینی ریز مغذی ) کارخانه سازنده ماده غذایی مثلاً کارخانه آرد یا روغن بر حسب ماده غنی کننده ، کنترل کیفی محصول نیمه نهایی و نهایی مسئولیت دارد علاوه بر این دولت باید بودجه و اعتبارات لازم را برای ارزیابی دوره ای برنامه و حل مشکلات احتمالی و همچنین باز آموزی ها برای پرسنل درگیر در برنامه را تامین نماید . همکاری های بین بخشی و درون بخشی از مهم ترین عوامل موفقیت برنامه های تغذیه ای و خصوصاً برنامه های غنی سازی است . تعیین شرح وظایف تمام ادارات و بخش های مختلف که به نحوی در اجرای برنامه مسئولیت دارند کلیدی است. علاوه بر این توافق متولیان سلامت و متخصصین درگیر مسائل تغذیه جامعه در غالب کمیته های کشوری که بر کلیه اقدامات نظر ارشادی داشته باشند تضمین کننده موفقیت هر برنامه غنی سازی است . درگیر کردن بخش خصوصی که در خقیقت متولی اجرای برنامه می باشد بایستی از ابتدایی ترین زمانی که تصمیم سازی شکل می گیرد مد نظر مدیر برنامه باشد .

منبع : ماهنامه نگاه هستی

بازدیدها: 2