سویا و نقش آن در تغذیه انسان

سویا از انواع حبوبات است که محل کشت اولیه آن در آسیا بوده، اما تولید انبوه آن در ایالات متحده آغاز شد سویا را می توان یک دانه ی همه کاره نامید که از آن می توان در مواد غذایی مختلف و روغن های خوراکی استفاده نمود.  در اوایل که مردم سویا را شناخته بودند، ازآن به عنوان غذایی برای طیور استفاده می کردند. 5000  سال قبل در چین، دانه سویا به عنوان یک ماده مغذی شناخته و به تمام دنیا فرستاده شد.
سویا ماده غذایی با امتیاز پروتئینی بالا و حاوی آنتی اکسیدان های قوی، اسیدهای چرب ضروری و نیز مقادیر بالای ایزوفلاوونوئیدها و سایر ترکیبات است. ایزوفلاوونوئیدهای سویا ترکیباتی شبیه به استروژن هستند که فیتواستروژن نامیده می‌شوند.
محققان روسی جزو اولین کسانی بودند که فواید سویا را دریافتند. این محققان دریافتند سویا دارای پروتئین زیاد، اسیدهای آمینه ضروری برای بدن، کلسیم، آهن، فسفر، منیزیم، روی، ویتامین های گروه B و فیبر می باشد و فواید زیر را برای سویا نام بردند:
– سلامت قلب و کاهش بیماری های قلبی
– سلامت استخوان ها
– جلوگیری از سرطان
– کاهش عوارض یائسگی
همین امر باعث تحقیقات بیشتر راجع به این ماده مغذی گردید و متخصصان سویا را به عنوان یک ماده غذایی در کنار مواد مغذی موجود در رژیم محسوب کردند.
آنها سویا را جانشین پروتیئن حیوانی در رژیم غذایی کردند و متوجه شدند که این ماده غذایی موجب پایین آوردن کلسترول بد یا LDL و کاهش تری گلیسیرید خون و در نتیجه کاهش بیماری های قلبی می گردد.

مواد مغذی در سویا

ویتامین  E  ویتامین B1  ویتامینB2     منیزیوم   کلسیم   ایزوفلاونیدها  فیبردانه سویا محتوی  ویتامین E است که روی سلامت پوست و مو اثر دارد و از کم خونی جلوگیری می کند.
همانطور که گفته شد، سویا دارای فیبر می باشد. فیبر موجب کاهش وزن، کاهش کلسترول و تری گلیسیریدها و افزایش کارکرد روده ی بزرگ می شود و از سرطان روده بزرگ جلوگیری می کند. همچنین جلوی یبوست را می گیرد. این نکته را نیز نباید فراموش کنیم که زیاد مصرف کردن سویا (غلات) موجب اسهال، نفخ و درد شکم می شود.
ویتامین B1 موجود در دانه سویا جلوی خستگی و انواع بیماری های عصبی را می گیرد ،افزایش دهنده انرژی است و برای زنان باردار و شیرده و همچنین برای ورزشکاران و میانسالان مفید می باشد .
ویتامین B2 که در سویا وجود دارد، از زخم های لب و زبان و متورم شدن زبان و همچنین از مبتلا شدن به آب مروارید پیشگیری می کند.
منیزیم موجود در سویا اثرات مفید بر استخوان و رگ های خونی، مخصوصا بر عضلات قلب دارد و از لخته شدن خون و انسداد رگ های خونی جلوگیری می کند.
استئوپروز (پوکی استخوان) یکی از بیماری های شایع استخوان است که در این بیماری استخوان ها کوچک و شکننده می شوند. ورزش کردن و استفاده از مکمل های کلسیم و ویتامین D  و مصرف میوه جات و سبزیجات می تواند در جلوگیری از این بیماری نقش مهمی داشته باشد.
اگر زیاد پروتیئن حیوانی مصرف کنید، کلسیم از استخوان های تان برداشته شده و از طریق ادرار  یا مدفوع از بدن خارج می شود، ، ولی سویا و به طور کلی پروتئین های گیاهی نه تنها فاقد این اثر هستند، بلکه میزان ذخیره کلسیم را زیاد می کنند.
از دیگر مواد موجود در سویا، ایزوفلاوونوئیدها هستند که جلوی شکستن استخوان را می گیرند و مانند هورمون استروژن (هورمون زنانه) باعث ساخت استخوان و جلوگیری از تخریب استخوان می شوند.

آیا سویا برای شما مفید است؟

سویا گذشته از این که غذایی کامل و سرشار از پروتئین است ،هیچ نوع چربی مضری ندارد و روغن آن جزء چربی های اشباع نشده به شمار  می رود. اما سویا کارهای بسیار زیاد دیگری را نیز انجام می دهد . در این قسمت، فواید سویا را که از نظر علمی ثابت شده، برای شما بیان می کنیم.

مصرف سویا باعث:

* کمک به هضم غذا
* پایین آوردن کلسترول خون
* سلامت روده و معده
* جلوگیری از بیماری پوکی استخوان
* کاهش عوارض یائسگی
* کاهش عوارض بیماری دیابت
* جلوگیری از بیماری های قلبی
* جلوگیری از بیماری پروستات
* جلوگیری از سرطان به خصوص سرطان های راست روده، سینه، تخمدان و روده بزرگ.
FDA (اداره ی غذا و دارو آمریکا) برای حفظ سلامت قلب، خوردن سویا را پیشنهاد می کند.
غذاهایی که با سویا درست می شوند، چربی و کلسترول خون را کم می کنند.
شما اگر سویا را با دیگر پروتئین ها از قبیل شیر و گوشت مصرف کنید، در کاهش کلسترول خونتان اثر زیادی دارد.
البته این نکته را نباید فراموش کرد که اگر سبوس غلات را جدا کنیم، اثرات مفید آنها را از بین برده ایم. پس بیایم از امروز غلات سبوس دار و کمتر فراوری شده را استفاده کنیم.

سویا خطر ابتلا به بیماری های قلبی را کاهش می دهد:

جایگزینی محصولات حیوانی با سویا، باعث افزایش کلسترول خوب یا HDL  در بدن می شود.
این نظریه در سال 1999 در آمریکا ثابت شد و اداره بهداشت حق ترویج و تبلیغ سویا را بر روی اتیکت های غذایی به شرکت های آمریکایی واگذار کرد. در همین زمان سویا، به عنوان یک غذای مناسب برای بیماران قلبی  معرفی شد.سویا سرشار از پروتئین است و کلسترول و هیچ نوع چربی مضری ندارد، علاوه بر این باعث افزایش کلسترول خوب یا HDL در بدن می شود.
سویا از بروز سرطان پروستات جلوگیری می کند:
سرطان هایی از قبیل سرطان سینه،  تخمدان و پروستات با کمک سویا از بین رفته است. پس بهتر است این ماده مغذی را بهتر بشناسیم و در زندگی خود از مزایای وافر آن بهرمند شویم.
در آینده ممکن است از سویا به عنوان هورمون درمانی و به طور کلی به جای داروهای مصنوعی استفاده شود.
سویا از بروز سرطان پروستات جلوگیری می کند، زیرا حاوی مقادیر زیادی ایزوفلاوون است.
ایزوفلاوون، یک نوع آنتی اکسیدان برجسته و موثر در جلوگیری از ایجاد غدد سرطانی در پروستات است. پروتئین سویا از ترشح آنزیم هایی که باعث تحریک رشد نابهنجار سلول های تشکیل دهنده پروستات می شوند، جلوگیری می کند. میزان پایین سرطان پروستات  در مردان آسیایی، گویای استفاده آنها از این ماده غذایی بی نظیر است.

سویا سلامت استخوان ها را تضمین می کند:

مطالعات آماری نشان می دهد که مصرف سویا در خانم های یائسه از بروز پوکی استخوان  در آنها جلوگیری می کند. مردان نیز از فواید سویا در این زمینه بی بهره نیستند،  زیرا مصرف آن استخوان ها را محکم کرده،  کمبود مواد معدنی را جبران می کند و باعث کاهش بیماری آرتروز می شود.
سویا باعث حفظ سلامت روده بزرگ می شود:
آمار مرگ و میر به دلیل سرطان روده  در بیماری های دستگاه گوارش بالاترین درصد را به خود اختصاص می دهد. البته هنوز دانشمندان به هیچ گونه دلیل علمی یا ادعای قطعی در این زمینه دست پیدا نکرده اند. اما سویا نقش مهمی را در حفظ سلامت دستگاه گوارش که روده نیز جزئی از آن به حساب می آید، بازی می کند. تحقیق و بررسی در مورد افرادی که از سرطان روده جان سالم به در برده اند، حاکی از آن است که مصرف سویا باعث کاهش تکثیر سلول های سرطانی در روده می شود. سویا در حفظ سلامت قلب، استخوان ها، غده پروستات و سیستم ایمنی بدن نقش مهمی را ایفا می کند.
سویا باعث تقویت سیستم ایمنی بدن می شود:
سویا حاوی یک نوع زداینده قوی، به نام ساپونین می باشد. ساپونین ها به کلسترول های درونی امعاء و احشاء چسبیده و از جذب آنها در بدن جلوگیری می کنند. علاوه بر این ساپونین ها با از بین بردن میکروب های مضر سلامت بدن را تثبیت می کند.

فواید سویا برای بیماران دیابتی و کلیوی:

خون افرادی که از بیماری قند  رنج می برند، دارای مقادیر زیادی گلوکز است و سلول های بدنشان از تشخیص انسولین عاجز می باشد.انسولین نام هورمونی در بدن است که میزان جذب گلوکز را تنظیم می کند و باعث کاهش قند خون می شود. افراد دیابتی که در رژیم روزانه خود از سویا استفاده می کنند ، میزان گلوکز خونشان به طرز شگفت انگیزی کاهش می یابد. از آنجا که بیماری دیابت نهایتا منجر به بروز امراض کلیوی می شوند، پس می توان گفت که سویا به طور غیر مستقیم در پیشگیری و درمان بیماری های کلیوی اثرات مفیدی دارد.

 سویا و یائسگی

نشانه های یائسگی عبارت است: عرق کردن و گرمای زیاد بدن، پوکی استخوان، بیماری قلبی و ریزش موی سر. این عوارض در نتیجه ی کاهش استروژن (هورمون زنانه) به وجود می آیند. اگر شما جزو مصرف کنندگان سویا هستید، دیگر نگران عوارض یائسگی نباشید.
در ژاپن مردم زیاد سویا مصرف می کنند و بررسی ها نشان داده که تنها 3/1 خانم های ژاپنی علائم یائسگی را بروز داده اند. تحقیقات نشان داده است که زنانی که هر روز سویا مصرف می کنند، حدود40 درصد عوارض ناشی از یائسگی را از بین می برند. پس بهتر است از سویا به جای پروتیئن حیوانی استفاده کنیم تا از عوارض ناشی از مصرف  پروتیئن حیوانی در امان مانیم.

نقش سویا چیست؟

سویا به عنوان یک غذای اصلی و مهم در بسیاری از کشورهای آسیایی مصرف می شود که دارای مواد مغذی با ارزشی مانند پروتئین است. پروتئین سویا اسید آمینه های ضروری مورد نیاز بدن را تامین می کند. هنگامی که سویا به همراه برنج مصرف می شود، پروتئین آن با پروتئین فرآورده های گوشتی برابری می کند، در حالی که میزان کلسترول و چربی آن پایین است. مواد موجود در سویا از سرطان های وابسته به هورمون مانند سرطان سینه و سرطان پروستات جلوگیری می کنند.
از دیگر اثرات مهم سویا، کاهش عوارض ناشی از یائسگی از جمله گر گرفتگی است. معمولاً  برای کاهش این عارضه در این دوران ، داروهای هورمونی تجویز می شود. سویا دارای موادی است که بدون ایجاد مشکلات ناشی از استروژن (هورمون زنانه که در داروها هم هست) حالت گر گرفتگی را در خانم ها کاهش می دهد. البته برای داشتن این اثر بایستی سویا به طور مداوم مصرف شود.
در دوران قبل از یائسگی نیز بسیاری از زنان دچار بعضی اختلالات هورمونی می شوند که به علت شرایط فیزیولوژیک بدن است. بررسی ها نشان داده مصرف سویا در این دوران نیز، می تواند سطح هورمون بدن زنان را تنظیم کند.
سویا می تواند از پوکی استخوان دوران یائسگی جلوگیری کند. تحقیقات نشان داده است که سویا اثر محافظتی بر روی سطح استخوان حیوانات دارد، ولی صد در صد ثابت شده نیست.
بیشترین اثر سویا کاهش گر گرفتگی دوران یائسگی است. کمی هم در درمان واژنیت موثر است که یک التهاب دستگاه تناسلی و از ناراحتی های شایع این دوران است. علت واژنیت کاهش سطح هورمون استروژن است و تا حدودی با اثرات مشابه هورمونی مواد موجود در سویا ، این عارضه بر طرف می شود.
تمامی این اثرات فقط با مصرف مداوم و طولانی مدت سویا دیده می شود. از مصرف محصولات سویا هیچ گونه عارضه ی خطرناکی گزارش نشده است، مگر افراد کمی که امکان دارد به سویا حساسیت داشته باشند و در این صورت باید از مصرف آن خودداری کنند.
مشکلات قلبی – عروقی از دیگر عوارض دوران یائسگی هستند. بررسی ها ثابت کرده، پروتئین سویا می تواند از بیماری قلبی- عروقی جلوگیری کند. در یک بررسی، کلینیک تغدیه ی آمریکا دو گروه را در نظر گرفتند. یک گروه  پروتئین سویا را مصرف کردند و گروه دوم پروتئین شیر را. مشاهده شد در گروه اول میزانLDL   ( کلسترول بد) بیشتر کاهش پیدا کرده است.
در بررسی دیگری ، در یک دوره به 94 خانم یائسه ی سالم ( که سیگار و هورمون خارجی مصرف نمی کردند) روزانه فقط 42 گرم پروتئین سویا یا پروتئین  شیر دادند و برای ثبات وزن، مصرف سایر منابع انرژی محدود شد. پس از 12 هفته، میزانLDL کاهش یافته بود ولی میزان بقیه ی مواد تغییری نکرده بود . ولی میزان کاهش LDL در صورت مصرف پروتئین سویا بیشتر از پروتئین شیر بود. در طی این بررسی ها پزشکان این مرکز تغذیه به این نتیجه رسیدند که به دلیل کاهش میزانLDL پس از مصرف سویا ، احتمال خطر بیماری قلبی – عروقی نیز کاهش می یابد.
سویا از تعریق شبانه در خانم ها جلوگیری می‌کند:
سه بررسی از سه مرکز تحقیقاتی مختلف نشان داد زنانی که بعد از یائسه شدن دو هورمون استروژن و پروژسترون را دریافت می‌کنند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به  سرطان سینه  ، حملات و سکته‌های قلبی  قرار دارند.
بنابراین پزشکان فقط برای زنانی که دچار گُر گرفتگی شدید)احساس گرمای شدید(، تعریق شبانه، اختلالات رفتاری، کاهش تمایل جنسی و پوکی استخوان هستند،این هورمون‌ها را تجویز می‌کنند.
تزریق هورمون زنانه‌ی استروژن به این خانم‌ها، اختلالات ناشی از یائسگی و از جمله پوکی استخوان را کاهش می‌دهد، ولی خطر سرطان سینه، حملات و سکته‌های قلبی را افزایش می‌دهد.
زنان یائسه‌ای که استروژن دریافت می‌کنند ، 60 درصد کمتر دچار شکستگی مچ‌ دست،40 درصد کمتر دچار شکستگی لگن و 35 درصد کمتر دچار هر نوع شکستگی به غیر از ستون فقرات می‌شوند.
عوارض جانبی مصرف سویا مصرف به اندازه پروتئین سویا کاملاً امن است. اما این امن بودن تا زمانی است که سویا در رژیم غذایی شما دریک دوره کوتاه (۶ ماه) باشد و یا به‌صورت متداول اما به میزان کم. سویا می‌تواند باعث عوارض خفیفی مانند یبوست، نفخ و تهوع شود. همچنین سویا گیاهی بسیار آلرژی‌زاست که می‌تواند باعث خارش بدن شود. سویا برای هضم پروتئین موجود در خود Trypsin آزاد می‌کند که این موضوع می‌تواند برای پانکراس اختلال ایجاد کند. یکی دیگر از خطرات ناشی از مصرف بی‌رویه سویا وجود Phytic acid هست. وجود این اسید باعث جلوگیری از جذب مواد معدنی موردنیاز مانند کلسیم، منیزیم، زینک و روی می‌شود. همچنین سویا بر روی غده تیروئید نیز می‌تواند اثرات سو داشته باشد. phytoestrogens فیتواستروژن در محصولات سویا دلیلی بر نقص کارکرد تیروئید و کم کاری آن در انسان هست. مصرف سویا کم‌کاری را بسیار جدی‌تر می‌کند. یکی دیگر از بزرگ‌ترین خطرات ناشی از مصرف شیر سویا برای زنان این است که فیتواستروژن شباهت زیادی به استروژن که هورمون زنان است  دارد و دقیقاً همان اثرات را در بدن دارد و همان‌طور که به شرایط دوران یائسگی کمک می‌کند می‌تواند در سیستم تولیدمثل اختلالاتی ایجاد کند. همان‌طور که گفته شد سویا مانع جذب برخی مواد معدنی می‌شود که یکی از آن‌ها کلسیم است که در این صورت بدن نیاز جدی به ویتامین D پیدا می‌کند. در محصولات سویا مقدار قابل‌توجهی المینیوم موجود است که اگر به میزان زیادی مصرف شود این  موضوع باعث بیماری‌های کلیوی می‌شود. سنگ کلیه ازجمله مواردی است که با خوردن سویا می‌تواند در انسان تشدید شود. اگر سابقه سرطان مثانه در خانواده‌تان دارید به هیچ‌وجه در مصرف سویا زیاده‌روی نکنید. اگر دچار آسم هستید باید بدانید که آلرژی‌زا بودن پوسته سویا تنفس را برای این افراد سخت‌تر می‌کند. پس افراد مبتلابه آسم از سویا استفاده نکنند. کسانی که از سویا دفاع می‌کنند باید از بابت مریضی‌هایی که سویا پتانسیل ایجاد آن را دارند آگاه شوند. نیمه‌ تاریک سویا در طول سال‌ها همیشه از سویا به عنوان یک گیاه پر خاصیت و محبوب اشاره‌شده است،. اما باید این را بدانید که سویا و مخصوصاً شیر سویا استروژن زیادی را وارد بدن می‌کند و این ممکن است رفتار زنانه را در مردان افزایش دهد. همچنین مصرف بی‌رویه آن بازهم برای مردان اثری دیگر دارد و آن‌هم رشد سینه در مردان است. محققان ادعا می‌کنند که مصرف بیش‌ازحد آن حتی برای زنان هم گاهی می‌تواند ضرر داشته باشد سویا می‌تواند  باعث تحریک رشد سلول‌های سرطانی در زنان شود. در تمام این توضیحات ما از کلمه بیش‌ازحد استفاده کردیم پس این به معنی این است که اگر گیاه‌خوار هستید مصرف سویا را در حد اعتدال نگه‌دارید.

کلام آخر

بر کسی پوشیده نیست که در سال‌های اخیر تقریباً در تمامی محافل علمی تغذیه‌ای صحبت از جانشینی سویا به جای گوشت است و عده‌ای از کارشناسان تغذیه و پزشکان به علت عدم وجود کلسترول در سویا و همچنین بالا بودن میزان پروتئین موجود در این ماده غذایی و همچنین بعضی دیگر از خواص سویا، آن را به عنوان جانشینی مناسب برای گوشت بالاخص در بیماران قلبی و عروقی و دارای فشار خون و کلسترول بالا پیشنهاد می‌نمایند .
همچنین فراموش نکنید که یکی از جنبه‌های تأثیر گذار سویا مربوط به اسیدهای چرب ضروری موجود در ساختمانش است که تقریباً به طور تمام و کمال حین عمل روغن کشی از بین می‌رود؛ لذا اگر می‌خواهید برای حفظ سلامتی‌تان سویا مصرف نمایید سعی نمایید بیشتر از دانه‌های روغنی آن استفاده نمایید.
گرد آورنده : محسن طاهرسلطانی

بازدیدها: 1