روغن پنبه دانه

گیاه پنبه اساساً برای تولید پنبه کشت می شود و و روغن تخم پنبه یک محصول جانبی است . بیشتر روغن تخم نبه جهان از دانه های گیاه GOSSYPIUM HIRSTUM بوسیله فشار مکانیکی و یا با استفاده از حلال یا ترکیب هر دو روش بدست می آید.روغن خام به رنگ قهوه ای مایل به قرمز تیره و دارای بوی تند است که برای مصارف خوراکی حتما باید تصفیه شود .

چین بزرگ ترین تولید کننده پپنبه و مصرف کننده این روغن در جهان است و سپس هند ، آمریکا، روسیه ، پاکستان و برزیل قرار دارند.

روغن پنبه دانه

تخم پنبه دانه از ۳۲درصد پوست ، ۵۵درصد مغز و ۱۳ درصد لینتر تشکیل شده است و پروتئین و روغن به مقدار تقریباً مساوی هر یک براساس وزن خشک در حدود ۳۰ درصد مغز دانه را تشکیل می دهند.
روغن پنبه دانه روغن نباتی است که از دانه های گیاه پنبه استخراج می شود. این روغن را پس از جدا نمودن پنبه دانه از لیف کتان، به دست می آورند. این روغن را حتماً باید برای مصارف خوراکی تصفیه کنند تا گوسیپول، نوعی سم طبیعی که در دانه های پنبه وجود دارد و آنها را از آفت ناشی از حشرات حفظ میکند، را از روغن جدا نمایند. روغن پنبه دانه اصلاً کلسترول نداشته و استرول آن بتا-سیتو سترول می باشد و میزان اسید چرب ترانس آن هم بسیار پایین می باشد. معمولاً در تهیه چیپس سیب زمینی و دیگر انواع اسنک از این روغن استفاده می کنند.
همچون روغن دانه سویا، روغن پنبه دانه را هم اغلب به طور جزئی یا کلی هیدروژنه می کنند. مشکلی که در زمینه هیدروژنه نمودن چربی ترانس وجود دارد این است که این گونه روغن ها بسیار برای سلامتی مضرند. روغن پنبه دانه اولین روغنی بود که آن را هیدروژنه نمودند .
روغن پنبه دانه در مقام پنجم از نظر سهم در تولید جهانی قرار داشته وچین بزرگترین تولید کننده این روغن در جهان است و تست هالفن برای تشخیص آن می باشد و دارای ویژکی های زیر می باشد:
· میزان اسید چرب اشباع حدود %۲۳-۲۸
· میزان اسید چرب امگا۹ حدود %۲۲
· میزان اسید چرب امگا۶ حدود %۵۲
· میزان اسید چرب امگا۳ حدود %۱

روغن پنبه دانه اصلاً کلسترول نداشته و میزان اسید چرب ترانس آن هم بسیار پایین می‌‌باشد.

کنجاله دانه پنبه

دانه پنبه را پس از جداکردن الیاف و گرفتن کرک‌هاى آن (لینترگیرى) شکسته و از مغز دانه تحت اثر حرارت و فشار و حلال‌هاى آلى، روغن آن را استخراج مى‌نمایند.
کنجاله تخم پنبه در ایران تولید مى‌شود و یکى از منابع پروتئینى گیاهى ارزان قیمت براى تغذیه دام و طیور و ماهى است. ترکیب شیمیائى کنجاله تخم پنبه بسته به‌نوع تهیه آن فرق مى‌کند

ترکیب شیمیایی کنجاله دانه پنبه

در هر یک صد گرم آرد کنجاله ی تخم پنبه مواد زیر وجود دارد: آب ۶ گرم – پروتئین ۴۸ گرم – مواد چرب ۶ گرم – هیدراتهای کربن ۳۱ گرم – کلسیم ۲۸۳ میلی گرم – فسفر ۱۱۱۲ میلی گرم – آهن ۱۲/۶ میلی گرم – تیامین ۱/۲۱ میلی گرم – رایبوفلاوین ۰/۸۴ میلی گرم – نیاسین ۶/۵ میلی گرم -گلوتامیک اسید ۳/۸ درصد.

ویتامین های کنجاله دانه پنبه

۶۰A واحد بین المللی در کنجاله ی تخم پنبه وجود دارد.

روغن پنبه دانه، نوعی روغن نباتی است که از دانه‌های گیاه پنبه استخراج می‌شود. این روغن را پس از جدا نمودن پنبه دانه از لیف، به دست می‌آورند. این روغن را حتماً باید برای مصارف خوراکی تصفیه کنند تا گوسیپول، نوعی سم طبیعی که در دانه‌های پنبه وجود دارد و آنها را از آفت ناشی از حشرات حفظ می‌کند، را از روغن جدا نمایند. روغن پنبه دانه اصلاً کلسترول نداشته و میزان اسید چرب ترانس آن هم بسیار پایین می‌باشد. معمولاً در تهیهٔ چیپس سیب زمینی و دیگر انواع اسنک از این روغن استفاده می‌کنند. روغن پنبه دانه از گروه روغن های نیمه خشک شونده با شاخص یدی ۱۰۰ تا ۱۴۰ است ] به دلیل استعمال روغن های گیاهی در صنایع مختلف میزان خشک شوندگی آن ها مهم است این درجه از روی شاخص یدی تعیین می شود. که عبارت است از مقدار ید لازم برای اشباع کردن اتصال باندهای مضاعف ۱۰۰ گرم روغن است. هرچه ضریب یدی بالاتر باشد یعنی روغن از اسیدهای چرب غیر اشباع زیاد تری دارد، بنابراین امکان اکسیده شدن زیاد تری دارد و در نتیجه خاصیت خشک شوندگی بیشتری خواهد داشت.

همچون روغن دانه سویا، روغن پنبه دانه را هم اغلب به طور جزئی یا کلی هیدروژنه می‌کنند. مشکلی که در زمینه هیدروژنه نمودن چربی ترانس وجود دارد این است که این گونه روغن‌ها بسیار برای سلامتی مضرند. روغن پنبه دانه اولین روغنی بود که آن را هیدروژنه نمودند و البته در آن زمان برای مصارف خوراکی به کار نمی‌رفت، بلکه در تولید شمع از این روغن استفاده می‌کردند. ثابت شده است که مصرف pix سبب افزایش در نسبت اسید های چرب غیر اشباع (اولئیک و لینولئیک ) به اسیدهای چرب اشباع مانند مرستئیک، پالمئیک و اسید استئاریک در روغن پنبه دانه می شود . pix یک تنظیم کننده رشد ( کند کننده رشد ) است که برای جلوگیری از رشد رویشی پنبه در زمان گلدهی مصرف می شود.

انبارش دانه های پنبه 

یکی از عوامل مهم در کنترل کیفیت دانه های تخم پنبه در هنگام نگهداری در انبار کنترل رشد کپک است. تخم پنبه مخصوصا حساس به قارچ آسپرژیلوس فلاووس است که تولید آفلاتوکسین می کند که ماده ای سمی است. اگر چه اعمال معمول تصفیه روغن سم از روغن خارج می شود ولی کنجاله حاصل از دانه آلوده دارای سم بوده و مصرف آندر تغذیه دام و طیور مجاز نمی باشد.بنابراین جلوگیری از شرایط مناسب برای رشد این قارچ مهم بوده و کنترل آن ضروری است. رطوبت مناسب برای نگهداری دانه های تخم پنبه رطوبت کمتر از 10 درصد است و باید در هنگام تخلیه دانه ها نمونه برداری انجام و رطوبت موجود اندازه گیری شود.

 فرآیند تولید روغن پنبه دانه

قبل از استخراج روغن دانه های تخم پنبه برای روغن کشی آماده می شوند. مراحل آماده سازی شامل تمیز کردن، لینتر گیری، پوست گیری، فلیک کردن (خرد کردن دانه به صورت ورقه های نازک) و پختن است.

دانه های تخم پنبه قبل از پوست گیری ، لینترگیری می شوند. این عمل معمولا با استفاده از روش های مکانیکی انجام، و از یک تن دانه در حدود 86 کیلوگرم لینتر حاصل می شود. لینترهای جدا شده در اولین ردیف دستگاه های لینتر گیری ، لینتر برش یک نامیده می شود و در تهیه تشک ، مبلمان و غیره به مصرف می رسند. عمل لینترگیری ادامه یافته و لینتر برش دوم ماده اولیه برای تهیه سلولز ، پلاستیک ها و ریون ها است.

پس از لینترگیری تخم پنبه ها پوست گیری می شوند. مقدار وست باقی مانده در مغز دانه ها بر اساس مقدار پروتئین مورد نظر در کنجاله، تنظیم می شود. معمولا از هر تن دانه 251 کیلو پوست جدا می شود.

 رطوبت مناسب برای دفلیک کردن مغزهای تخم پنبه حدود 11 درصد است که توسط آب یا بخار فراهم می شود. دانه های تخم پنبه معمولا در دستگاه های خرد کننده ستونی که دارای  پنج غلتک هستند به صورت ورقه های نازک خرد می شوند. ضخامت مناسب فلیک ها برای استخراج روغن در دستگاه های پرس 0.254 الی 0.127 میلیمتر و برای استخراج روغن توسط حلال قدری بیشتر و حداقل 0.203 الی 0.254 میلیمتر است. فلیک های نازکتر در هنگام استخراج با حلال خرد می شوند.

پختن فلیک های تخم پنبه به طور معمول در دستگاه های عمودی که 4-8 دیگ در طول دستگاه جای دارد  انجام می شود. برای تنطیم رطوبت در حد 11 الی 12 درصد می توانآب یا بخار به دیگ بالایی افزود. در دیگ های زیری درجه حرارت افزایش یافته و رطوبت دانه تبخیر و به حدود مناسب برای رون کشی با دستگاه هیدرولیک (6-5 درصد) و دستگاه پرس حلزونی یا اکسپلر (3 درصد) می رسد. اگر درجه حرارت پختن دانه ها پایین و رطوبت کم باشد ، مقدار کمتری گوسیپول به پروتئین متصل شده و در نتیجه مقدار بیشتری از آن وارد روغن شده و رنگ روغن خام را تیره می کند. حرارت در دیگ بالایی در حدود 78.8 درجه سانتیگراد است. این حرارت در دیگ های پایینی به 110 تا 132 درجه سانتیراد رسیده و دانه ها حداکثر به مدت 120 دقیقه پخته می شوند. در حدود 80 تا 136 تن مغز دانه در مدت 24 ساعت پخته می شود. پختن بیشتر از اندازه کیفیت تغذیه ای کنجاله کاهش داده و رنگ روغن و کنجاله را تیره می کند. زمان پختن دانه هایی که دارای کیفیت بد و اسید چرب آزاد زیاد هستند باید کوتاهتر از زمان پختن دانه های با کیفیت خوب باشد زیرا روغن بدست آمده از این دانه ها تیره رنگ بوده و برای رسیدن به رنگ قابل قبول به تصفیه اضافی نیاز ندارد.

دستگاه های پرس معمولی برای روغن کشی از تخم پنبه دستاه های پرس حلزونی (اسکروپرس یا اکسپلرها) هستند. در کنجاله حاصل از پرس حلزونی در حدود 3 الی 4 درصد روغن باقی مانده می ماند. مقدار روغن استخراج شده توسز دستگاه های استخراج روغن با حلال در حدود 11.5 درصد بیشتر از مقدار روغن استخراج شده در دستگاه های پرس حلزونی است ولی استخراج روغن بوسیله حلال نسبتا گران بوده و برای موادی مناسب است که روغن آنها کم باشد. استخراج روغن از فلیک های تخم پنبه که در حدود 30 درصد روغن دارند ، معمولا ابتدا توسط پرس کردن و سپپس توسط حلال انجام می شود.